Monday, September 25, 2006

"Việt Kiều" Khác Gì "Việt Nam"?


Anne Khánh Vân


Mỗi lần có dịp về thăm nhà, tôi thường đi thăm lại những bạn bè thân quen cùng các thầy cô giáo cũ. Hôm ấy đến thăm cô Lang, vừa ngồi xuống chiếc ghế mây ở phòng khách đơn sơ nhà cô, chưa nói được gì nhiều, thì cô đã hỏi tôi: "Vân, con muốn uống gi? Nước ngọt lon hay nước suối?" Tôi thong thả và vô tư trả lời: "Cô cho con nước gì cũng được ạ, miễn là nước đun sôi như gia đình mình thường ngày dùng là con uống hết!"

Cô Lang chỉ vừa đứng lên để vào nhà bếp; nghe tôi trả lời cô liền quay lại nhìn tôi cười và bảo:

"Vậy con đâu phải là Việt kiều!" Tôi tròn xoe mắt nhìn cô: "Ủa, vậy chứ Việt kiều uống gì hở cô?" "Việt kiều kỹ lắm, chỉ uống những loại nước chưa bao giờ khui, vẫn còn nhãn hiệu, chứ không uống nước dù đã lọc và đun sôi rồi đâu cô nương ơi!"

Tôi ngạc nhiên quá. Có lẽ vì chưa bao giờ có dịp tiếp Việt kiều nên "nào hay biết". Cô Lang giải thích:

- Năm ngoái cô có người dì họ ở Thụy Sĩ về, đến thăm ông nhà cô. Khi dì vừa vào đến nhà, cô chưa kịp mang nước trà ra mời thì dì ấy đã lôi ra trong giỏ sách chai nước suối để phạch lên bàn rồi nói: "Đi đâu cũng phải nhờ tụi nhỏ chở theo một kết nước suối; dì chỉ uống được nước suối mà thôi!"

Tôi bắt đầu thấy sao sao... nên mở tròn mắt hơn và hỏi cô Lang: "Dù nước đã lọc và đun sôi rồi dì cô vẫn không uống được sao?" Cô Lang kể tiếp:

- Nếu dì ấy uống được thì đâu còn chuyện để nói. Đằng này, dù cô có nói là nước uống nhà cô đã được lọc và đun sôi nhưng người dì vẫn chỉ: "Thôi để dì dùng nước của dì được rồi!" làm cô và cả ba cô thấy ngượng quá. Chắc dì nghĩ nước lọc đun sôi nhà cô chưa an toàn vệ sinh và chắc là nhà cô cũng không có những loại nước có nhãn hiệu và chưa khui nên bà đã mang theo nước của bà cho chắc ăn. Mà thật sự thì hồi nào tới giờ nhà cô có bao giờ dùng đến nước suối đâu, cho nên nếu hôm ấy người dì mà có đòi uống nước suối thì cô cũng chẳng chạy đi mua kịp để về mời bà. Từ sau hôm ấy, cô đã luôn dự trữ sẵn trong nhà một số nước suối để lỡ Việt kiều mà có đột xuất đến thăm thì mình cũng làm phải phép hiếu khách.

- Ôi trời ơi, vậy sao!? Con về Việt Nam cũng nhiều lần rồi và lần nào con cũng có uống nước lọc và đun sôi như tất cả những người thân ở đây nhưng có bao giờ con gặp "sự cố" nào đâu!

- Thế nên cô mới nói con không phải là Việt kiều! Có lẽ con là trong số ít đó, chứ khá nhiều Việt kiều giống như người dì của cô. Họ tuyên bố thẳng thừng: "Việt Nam cái gì thấy cũng mất vệ sinh, không dám đụng vô, cứ uống nước lon hay nước suối là chắc ăn nhất."

Rời nhà cô Lang ra về mà chuyện người dì của cô cứ làm tôi phải mãi suy nghĩ. Hóa ra trong mắt người Việt trong nước, "Việt kiều" là như thế?! Mọi người cứ luôn phải "chuẩn bị" từ "tinh thần" cho đến "vật chất" trước khi đón tiếp Việt kiều sao? Nếu quả đúng thế thì thật đáng buồn chứ nào vui!

Đồng ý rằng, hàng quán ở Việt Nam không phải hàng nào cũng đều đạt tiêu chuẩn vệ sinh. Có nhiều hàng quán khi nhìn vô thấy phía dưới chân ngập tràn rác rến làm cho (từ trước khi trở thành Việt kiều) tôi đã không dám bước vào dù quán ấy có ngon bao nhiêu (vẫn thấy ơn ớn nuốt không trôi). Vì vậy mà một khi đã chưa được đun sôi, chưa được nấu chín hoặc chưa được rửa sạch thì chính người Việt trong nước cũng vẫn có thể "ôm bụng chạy " chứ đâu riêng gì Việt kiều.

Người dì ấy đã quá bi quan cho một thứ và cũng hơi quá chủ quan cho thứ kia. Nước suối "còn nguyên" nhãn hiệu chưa bao giờ khui vẫn có thể là nước suối giả nếu mua nhầm của những kẻ cố tình làm những việc thiếu lương tâm kia mà, bởi chính tôi đã từng bị mua xăng có pha nước trong một lần xe hết xăng giữa đường khi trời đã tối!

Có thể, người dì của cô Lang, vì đã từng bị "Tào Tháo đuổi" do thiếu thận trọng khi ăn uống ngoài phố chợ, nên từ sau đó bà đã có ác cảm và sợ hết tất cả những hàng quán bên ngoài, thì tôi sẽ rất cảm thông với bà.

Trước lần về ấy của tôi vài tháng, gia đình cậu tôi có về thăm ông bà ngoại tôi. Nhỏ em cô cậu của tôi khi kể lại chuyện ông bà nội nó tiếp đãi "Việt kiều" ra sao, nó đã vừa kể vừa trách yêu bà nội: "Bà nội phân chia giai cấp lắm đó chị, với 'Việt kiều' bà nội đối xử khác, với 'Việt Cộng' bà nội đối xử khác!"

Nghe nhỏ em nói mà tôi vừa buồn cười vừa thắc mắc nên hỏi: "Tai sao em lại nói thế?" Nhỏ em vừa liếc liếc về phía bà nội nó vừa trả lời tôi:

- Thì hễ Việt kiều về là bà nội cho máy lạnh chạy, Việt kiều mà đi thì máy lạnh cũng đi theo luôn! Tụi em mà đòi nội mở máy lạnh lại thì nội nói: "Mình ở nóng quen rồi con, cho máy lạnh chạy sao thấy nó cứ lạnh ngắt, rồi nhà cửa cứ phải đóng kín mít khó chịu quá!" Bà nội nói vậy nhưng em nghĩ lý do chính chắc không phải vậy đâu mà là vì mỗi lần máy lạnh chạy, bà nội thấy kim đồng hồ điện cứ chạy ro ro nên bà nội sốt ruột đó thôi; vì vậy mà mỗi lần qua thăm nội, mấy người "Việt Cộng" này phải chịu nóng đó chị.

Cả nhà cười ào và tôi cũng cười, nhưng trong lòng thì hơi thấy ngài ngại vì bản thân mình cũng là một "Việt kiều"; hơn nữa, con bé chỉ mới mười ba tuổi mà đã biết để ý nhận xét sự khác biệt trong cách bà nội nó đối xử với "Việt kiều" và "Việt Cộng".

Thế là một lần nữa tôi đã lại nghĩ ngợi. Tôi bắt đầu đi sâu vào mọi thứ để tìm hiểu và so sánh xem Việt kiều thật sự khác gì Việt Nam và vì sao lại có sự "phân chia giai cấp" ấy!

Có phải vì Việt kiều tân tiến hiện đại hơn chăng, nên nếu không "giống" sẽ bị chê bai lạc hậu? Hay vì Việt kiều có nhiều tiền hơn, nên nếu không tiếp đãi sang trọng thì sẽ bị chê khinh nghèo hèn?

Trong buổi chuyện trò ở nhà cô Lang, cô có kể cho tôi nghe một số chuyện có liên quan đến Việt kiều mà bản thân cô và một số bạn bè người thân khác của cô đã có dịp chứng kiến và nhận xét. Lợi dụng trong lúc chủ đề nói về "Việt kiều" đang sôi nổi, tôi đã hỏi cô Lang: "Bây giờ cô hãy quên con là Việt kiều đi nhe, nhìn chung, cô nhận thấy Việt kiều ra sao hở cô?"

Cô Lang có hơi lưỡng lự nhưng cuối cùng cũng đã chia sẻ với tôi:

- Việt kiều có nhiều người rất dễ thương; họ hiểu cao biết rộng và có khi cũng rất giàu nhưng rất khiêm tốn, rất đáng trọng. Bên cạnh đó cũng có nhiều người kiêu ngạo đến đáng sợ dù bên ấy chỉ làm "cu li" hoặc lãnh tiền trợ cấp của chính phủ chứ không phải tiền do mình đóng thuế hay làm ra. Nhưng nói thế cũng không công bằng, bởi chính dân Việt Nam ở ngay Việt Nam đây cũng vậy, có tiền một chút hoặc làm được gì hơn thiên hạ một chút thì cứ làm như là "ghê gớm" lắm, phải ăn trên ngồi trước, phải người thưa kẻ bẩm! Có dịp đến những nơi ăn chơi sẽ càng thấy rõ. Có nhiều người tiền không biết làm đâu ra mà thật nhiều. Họ xem tiền như rác nên tung tiền rất "mát mắt" - Việt Kiều (dù có tiền) chắc vẫn phải chơi không lại... Thấy cũng đáng sợ lắm!

Tôi thì chưa có dịp đến những nơi ăn chơi để tận mắt nhìn thấy những điều ấy, nhưng nếu sự thật đúng như những gì cô Lang đã nhận xét thì không biết có nên đi vào chi tiết "Việt kiều khác gì Việt Nam" không, nếu cả hai cơ bản có những điểm giống nhau? Như vậy, có phải đâu đó trong một số người Việt Nam đã có chút máu: "Thích làm le, thích 'khè' thiên hạ"?

Sống ở đâu thì cũng là người Việt, khác nhau chăng chỉ là mãnh đất và tên gọi của nơi chốn ấy. Và các tên gọi ấy có thể là Hà Nội, Huế, Saigon, hay vượt ra khỏi ranh giới của Việt Nam là những nơi như Pháp, Úc, Mỹ, Canada...là những nơi mà hiện có nhiều người Việt đang sinh sống. Nhưng dù sống ở đâu thì vẫn giòng máu da vàng tóc đen ấy đang tuôn chảy trong người chứ đâu vì cái tên gọi của xứ sở mới ấy làm giòng máu của mình thay đổi! Vậy tại sao lại có sự cách biệt từ tính cách đến cách đối đãi giữa kẻ ở, người đi?

Có phải là vì thói quen, vì môi trường? Thử nghĩ xem, trước kia, khi chưa rời khỏi mãnh đất khô cằn, bùn lầy, nghèo khó ấy, cũng phải ăn bắp ăn khoai, nước ao nước giếng; cũng phải đầu trần, chân đất; cũng phải nhà lá, giường chiếu, mành the; cũng phải xe bò, xe đạp, xe thồ... nhưng vẫn sống được, có lẽ vì... quen! Khi rời đất mình đi qua đất khách, ban đầu vì "chưa quen" nên nhìn quanh thấy gì cũng "ngộ": "Dân Saigon ngộ quá!" hoặc "Dân Tây ngộ quá!", nếu không muốn nói có nhiều cái thấy thật "kỳ", thật "chướng mắt", thật "không thể chấp nhận được"... Thế vậy mà với thời gian, mình cũng đã trở thành những con người với những cái "kỳ", cái "ngộ", những cái "chướng mắt" và "không thể chấp nhận" ấy... Có phải thế không?

Bình thường thì trước khi về Việt Nam độ chừng 30 ngày, muốn "an toàn" thì phải đi chích đủ thứ ngừa. Nào là ngừa đau bụng, ngừa thương hàn, cảm, cúm, sốt rét, siêu vi gan A hoặc B,...vv. Ngoài ra còn phải mang theo bao nhiêu là thuốc men phòng khi đau sẽ có thuốc uống. Phần tôi vì lười và vì thấy sao cả một danh sách dài những thứ phải chích, ngán quá, nên lần nào tôi cũng "liều mạng" không đi chích... nhưng lần nào về tôi cũng đều khỏe mạnh (Xin Trời thương hãy tiếp tục cho con được như thế, chứ con không muốn phải "bị" chích đâu!). Khi biết thế người nhà tôi đã nói, có lẽ vì tôi thường về, "vi trùng Việt Nam" vẫn còn "quen mặt" nên "dễ dãi" không "tấn công" tôi. Nhưng chắc không hẳn là thế đâu, bởi những ngày đầu, sau một ngày dạo chơi ngoài phố, tối về nhà, tôi cứ bị đau cổ họng rồi ho hù hụ, còn mắt thì hơi sưng lên và đổ đầy ghèn. Tôi biết là do ngoài đường có nhiều khói bụi và cơ thể vì "hết quen" nên đã "phản ứng" "dữ dội". Những ngày sau đó, cổ họng tôi dần bớt đau và mắt cũng bớt sót và ít đổ ghèn. Có lẽ vì cơ thể tôi đã bắt đầu "quen lại" và nhờ tôi đã mang "khẩu trang" (Hình như cái ấy được gọi như thế!). Nói chung là những người thân của tôi khi ra đường, họ làm thế nào thì tôi cũng làm thế đấy.

Trở về Việt Nam, tôi chẳng sợ nếu có phải uống nước hơi phèn hay ăn gạo hơi mục; ngủ giường tre hay phải nằm mùng tôi vẫn cứ ngủ ngon; ra đường có phải "trùm kín mít", vẫn vui!... Nếu có sợ thì tôi chỉ sợ nếu mình "được" "phân biệt", dù rằng sự phân biệt ấy là vì tôi được người nhà thương, lo lắng sợ tôi đau nếu tôi đã mất bớt thói quen chứ không vì tôi là "Việt kiều" nên họ quan tâm hơn... Nhưng khi được đối đãi "đặc biệt" hơn như thế, nhìn lại những người thân xung quanh mình, lòng tôi không an vui. Tôi có thể tự nhận biết, mọi người khi nhìn Việt kiều, họ sẽ thấy Việt kiều "hơi khác" họ vì hoặc là da dẻ trắng trẻo hồng hào đẹp hơn, hoặc cách ăn mặc sang trọng, đắt tiền hơn, hoặc tiền trong túi cũng "dầy" và "nặng" hơn,...

Chính những cái "hơn" đó làm cho tôi càng cảm thấy thương cho những người thân vẫn còn thiếu thốn chưa được sung sướng như mình. Tôi sợ họ buồn và tủi nên càng không bao giờ muốn "phô trương" những gì mình chỉ vì may mắn hơn nên có hơn họ.

Hãy khiêm tốn nhe con! Cha đã nói với tôi như thế và đã kể cho tôi nghe một câu chuyện thật mà ông biết. Người đàn ông ấy rất thành công và giàu có trên đất Mỹ.

Mọi thứ của ông ta đều hay chỉ mỗi điều rất kiêu căng phách lối và thường hay chê khinh một cách rõ rệt những ai thua kém ông. Thế rồi đùng một hôm ông ta bị tai nạn xe cộ rất nghiêm trọng, toàn thân bất toại. Không làm ra tiền nữa mà cứ phải chi tiêu thật tốn kém cho thuốc men, chữa trị và bao nhiêu thứ linh tinh khác. Từ nhà lớn, khang trang, gia đình ông đã phải bán đi, dọn xuống ở nhà nhỏ hơn và cuối cùng chỉ thuê được một căn hộ vừa đủ diện tích để sinh hoạt. Sức khỏe, tiền bạc, lợi danh... mọi thứ tiêu tan.

Tôi biết cha không có ý kể lại nỗi đau hay mất mát của người khác. Cha chỉ muốn dùng câu chuyện ấy để nhắc nhở con cái hãy nên nhớ rằng: Trời thương Trời rộng rãi Trời cho dễ và cho nhiều thì khi Trời "giận" Trời lấy lại cũng chẳng khó bao nhiêu.

"Mất gốc" là những tiếng rất thường nghe khi người Việt mình có ý nói đến thế hệ thứ hai hoặc thứ ba, vì sang Mỹ khi còn quá nhỏ, hoặc được sinh ra trên đất khách, sau đó trong quá trình trưởng thành, do bị ảnh hưởng nặng những phong tục, tập quán, thói quen, cách sống của quốc gia mới ấy, "phần trăm" Việt Nam trong người họ còn lại rất ít.

Có khá nhiều các em nhỏ chỉ có thể hiểu nhưng không nói được tiếng mẹ đẻ, viết càng không. Chúng không hiểu biết nhiều về văn hóa Việt Nam hoặc chẳng ăn được mắm nêm hay nước mắm... Tuy nhiên cha mẹ các em vẫn luôn cố gắng giúp con cái họ hướng về cội nguồn dù việc ấy không phải dễ khi không đang sống tại Việt Nam, bởi dù trong ruột có "trắng", bên ngoài vẫn "vàng" và nếu thình lình có ai đó hỏi những điều cơ bản liên quan đến Việt Nam mà các em cứ "trơ ra"... thì dân bản xứ sẽ cười chê: "Sao mày là người Việt mà chẳng biết gì về xứ Việt Nam của mày thế?"... Nhưng thử xem, có phải chuyện "mất gốc" chỉ xảy ra với Việt kiều thôi hay không!

Một người bác họ của tôi, năm ngoái đã về thăm quê hương sau hơn 30 năm xa cách, khi tôi hỏi bác có thấy Việt Nam thay đổi nhiều không thì bác đã trả lời:

- Chỉ cần người dân ai cũng nói thêm tiếng Hàn và ăn Kim-chi nữa thôi thì Việt Nam sẽ trở thành xứ Hàn!

Tôi nghe xong cứ tưởng bác nói đùa, nhưng ngẫm nghĩ thì thấy bác nói cũng không sai. Đi đâu, làm gì, tôi cũng đều nghe mọi người nhắc đến hai chữ "Hàn quốc". Từ áo, quần, vải vóc, giày dép, kiểu tóc, nữ trang, gương đeo mắt, mỹ phẫm, giỏ sách, đồ dùng học trò... đến các trung tâm dạy tiếng Hàn, dịch vụ mai mối lấy chồng Hàn, rồi chương trình giới thiệu sản phẩm, phim ảnh trên tivi... Lớn, nhỏ, cái gì cũng "Đại Hàn". Như thế có phải văn hóa Việt dường như đang bị Hàn hóa hay không? Có người đã nói rằng: "Việt Nam đang bị Đại Hàn "xâm lăng" bằng văn hóa một cách tinh vi." Không biết điều ấy có là quá đáng?!

Những người Việt Nam đang sống xa xứ, mỗi người ra đi với một lý do riêng, nhưng không còn ở trong nước không có nghĩa là không yêu quê hương; và cũng tương tự, không phải cứ còn ở trong nước, không phải là "Việt kiều", là còn giữ nguyên gốc, là có yêu quê hương, là thật sự một con người Việt Nam.

Yêu quê hương, với tôi, là mong muốn và làm những điều tốt đẹp cho dân, cho nước dù mình có đang sống xa tận nơi đâu. Dù "Việt Nam" hay "Việt kiều" thì chúng ta cũng luôn là con cháu Lạc Hồng. Tôi chỉ mong tất cả nơi nào có con người Việt Nam đang sinh sống, điều kiện sống được tương đối tốt giống nhau và hình ảnh nơi ấy luôn được đẹp, luôn luôn chứa đựng văn hóa Việt Nam, để giữa "Việt kiều" và "Việt Nam" không có sự khác biệt.


Anne Khánh Vân

Chuyện Làm Nails Ở Mỹ

Anne Khánh Vân

Thảo bạn tôi lại vừa mua thêm một ngôi nhà. Vợ chồng cô ấy chẳng biết có phải vì đang "tới thời" hay vì "hạp tuổi" với nhau hay không mà hai người cứ ngày càng khấm khá. Nếu với đà này chắc tôi sẽ phải đi dự tân gia nhà mới của vợ chồng Thảo dài dài chứ không phải chỉ đôi ba lần mà thôi. Ngôi nhà hiện vợ chồng Thảo đang ở trị giá khoảng bảy trăm ngàn, căn thứ nhì sẽ cho thuê này trị giá gần năm trăm ngàn.
Trên đường đến nhà mới của Thảo, tôi cứ miên man suy nghĩ, "Sau lần này về chắc mình sẽ bỏ việc, bỏ học... đi làm nails như Thảo!" Bởi, từ ngày hai đứa tôi quen nhau ở lớp cuối cùng của ESL, tôi thì học lên tiếp các lớp chuyên ngành, còn Thảo thì ngưng học ra làm nails, nhưng chỉ vài năm trôi qua, Thảo tiền vô như nước, cứ hết xe mới, tiệm mới rồi lại nhà mới... còn tôi thì... mọi thứ vẫn cũ, vẫn với lối sống đơn giản, để có thể vừa đi làm vừa nuôi mình đi học; rồi khi ra trường, với thêm một mảnh bằng trên tay, lương bổng có thể sẽ tăng lên được một vài chục ngàn mỗi năm nhưng đó vẫn chỉ là thu nhập hàng tháng của Thảo sau khi đã tổng kết sổ sách.
Tôi cứ thế, mang hết điều này rồi lại đến điều khác ra để so sánh, nhưng sau cùng thì hình ảnh của những ngày đầu khi tôi vừa mới sang Mỹ đã quay trở lại như một cuốn phim.
Thời gian ấy vì ở cùng với gia đình của hai người chú họ mà các thím ai cũng làm chủ một hai tiệm nails, tôi đã được "động viên" đi làm nails. Tôi nhớ hoài cái đêm sau khi các thím và những bạn bè trong giới làm nails của họ kể đủ thứ chuyện, nói đủ thứ điều để "dẫn dắt" tôi vào nghề, tôi đã lo sợ suốt cả đêm ấy. Bởi, tôi cứ nghĩ, chỉ vài tuần trước đó khi chưa rời bỏ công việc cũ, tuy không phải là một "bà chủ" nhưng mình cũng đã làm việc văn phòng với một người thư ký riêng; Pháp tuy không giàu bằng Mỹ nhưng cũng là một đất nước văn minh, hiện đại, tự do, dân chủ mà tôi cũng đã rất yêu thích. Nếu sang Mỹ không phải để theo đuổi dược ngành nghề mà mình thích, thì thôi xin trở về lại nơi mình đã ra đi dù lương tôi lãnh được có thể ít hơn thu nhập của những người thợ làm nails bên này. Cứ phân vân suy nghĩ về sự thay đổi lớn ấy mà thần kinh tôi gần như rơi vào cơn khủng hoảng. Sau đó, để không mất lòng các thím, tôi đã tìm lý do thật hợp tình, hợp lý để không phải "gia nhập" vào "thế giới" của họ. Về sau này, Thảo cũng đã vài lần rủ tôi hùn hạp mở tiệm nails. Nói chung là "cuộc chiến làm nails hay không" đã diển ra trong tôi khá nhiều lần, nhất là những lúc tài chính đang eo hẹp, nhưng lần nào rồi thì tôi cũng còn may mắn có thể nói với mình "không" để vẫn tiếp tục đi con đường mình đã quyết tâm chọn.
Tôi ngừng suy nghĩ khi xe đã dừng trước nhà mới của Thảo. Cười chào gương mặt rạng rỡ của bạn nhưng lòng thì vẫn ngập tràn ưu tư. Tôi đã tự nhủ: "Cứ thử mình thêm lần này nữa xem sao!"
Nhà Thảo sang trọng thật. Địa điểm cũng rất tốt. Vừa đi tham quan mà tôi cứ vừa thèm, vừa nôn, "Phải chi mình cũng có được một ngôi nhà với một khoảng đất trống như thế thì tha hồ mà trồng hoa, trồng quả, treo lồng chim, làm hòn non bộ với suối nước chảy, và những cây kiểng trong apartment của tôi chắc cũng sẽ hạnh phúc lắm khi được sống ngoài trời.
Thế rồi tối hôm ấy, khi về nhà và lên giường ngủ, nhìn một vòng xung quanh gian phòng nhỏ của mình - chỉ những đồ đạc đơn sơ, những kệ sách bên chiếc bàn học với máy PC,... tôi bắt đầu đặt ra hàng loạt các câu hỏi.
Có phải cái khổ triền miên của con người là vì mình cứ thường xuyên đi so sánh và không vui khi người ta có... mà mình không có..., để rồi hằng ngày cứ phải "vật lộn" với những "trận chiến," "kiếm tiền" để mua cho bằng được những thứ mình chưa có,...(??) Nhưng ngập tràn của cải vật chất có giải quyết được những vấn đề tinh thần hay không? Có thật nhiều tiền, liệu có thật là sướng hay chưa?
Qua những bạn bè và một số người thân chia sẻ thì ngành nails là một ngành nghề mà khi đi sâu vào trong sẽ rất phức tạp và một khi đã "bước vào rồi thì sẽ rất khó ra". Đó cũng chính là điều đã khiến tôi luôn phân vân e ngại "không dám... bước vào"; cứ sợ rằng rồi đây ước mơ, lý tưởng của cuộc đời mà mình đã hằng nuôi nấng ấp ủ từ những ngày còn bé thơ sẽ bị chôn vùi, lãng quên; nhưng bên cạnh mối lo ngại ấy, tôi cũng rất thắc mắc, không biết nghề làm nails thật sự có "cái gì" trong ấy mà mọi người đã phải nói "bước vào rồi thì sẽ rất khó ra"? 
Thế là tôi đã quyết định đích thân mình làm một cuộc "điều tra".
*
Ngoài Thảo, cô bạn rất có tình và rất "biết cách sống" của tôi, đây là một vài nhân vật làm nails điển hình mà tôi rất quý trọng.
Cô Oanh, ở Chicago, người Quảng Nam, tính tình hiền hòa, cởi mở. Tôi đã tình cờ quen cô trong một chuyến bay Saigon Los Angeles. Trò chuyện với người phụ nữ chân chất ấy, tôi đã biết chồng cô là người Saigon; nghe tin cha mẹ chồng bị bệnh, cô thay chồng về thăm. Người con gái lớn của cô đang học năm thứ 3 đại học y khoa, con gái thứ nhì thì mới vào học y tá, còn cậu con trai út còn học high school. Chồng cô thương tật, ngồi xe lăn, nên không phụ được cô nhiều; một mình cô phải đi làm lo cho cả nhà.
Thấy tôi tròn xoe mắt khi biết một mình cô cáng đáng chuyện gia đình, cô cười thật tươi:
- Vợ chồng ăn ở có tình có nghĩa với nhau hay không là những lúc gặp tai họa. Đâu phải người ta gặp hoạn nạn mà mình bỏ bê. Ngày xưa khi chồng cô chưa thương tật, chồng cô cũng đã lo cho gia đình chu đáo và hết lòng thương yêu vợ con. Thời chiến chinh, ổng rủi ro bị mìn, cụt chân, nhưng dù thế nào thì đó vẫn là chồng mình, cha của các con mình...
Tôi thầm khâm phục con người của cô Oanh, thắc mắc không biết cô làm gì mà có thể gánh vác chuyện gia đình và cho các con ăn học tốt như vậy. Như hiểu được những thắc mắc của tôi, cô tâm sự:
- Ngày xưa cô là giáo viên dạy toán, nhưng sang Mỹ cô phải đi làm nails vì lớn tuổi rồi đâu còn học hành gì được. Nhiều khi phải ngồi ôm chân mấy đứa Mỹ đáng tuổi con mình hoặc một bà Mỹ đen to gấp đôi mình, kỳ cọ, sơn rửa móng chân cho họ, cô cũng cảm thấy tủi thân lắm, nhưng khi nghĩ đến các con, nghĩ đến chồng, đời sống của gia đình, rồi những người thân còn nghèo khó bên Việt Nam... cô đã quên đi cái mặc cảm đó và riết rồi cũng quen.
- Cháu thật phục cô! Chú và các con cô chắc quý yêu cô lắm; rồi sẽ đến ngày các con cô ra trường, đi làm và lo lại cho cô, khi đó cô sẽ không còn phải làm việc cực nhọc nữa, cô sẽ được đền bù thật xứng đáng.
- Cô cũng đã nghĩ như vậy. Cũng mừng là mấy đứa con của cô đứa nào cũng rất hiếu thảo và biết suy nghĩ. Chúng nó thấy cô cực nên cũng rất thương cô và càng cố gắng học hành hơn...
*
Chị Xinh, 39 tuổi, ở San Francisco, được bạn bè xếp hạng thành công ở Mỹ đã chia sẻ:
- Hồi chị và ông xã mới qua Mỹ, hai đứa cũng cực lắm. Cả hai đều làm phục vụ nhà hàng. Làm nhà hàng được một thời gian thì chị đi học làm nails vì thích làm nails từ hồi còn bên Việt Nam. Dù tiếng Anh không rành, thi rớt lên rớt xuống, nhưng cũng phải ráng lấy cho được cái bằng nails để đi làm yên bụng. Không có bằng, lỡ văn phòng lao động đi kiểm tra và phát hiện mình hành nghề không có giấy phép thì sẽ bị phạt không còn có thể làm nails được nữa. Bên Mỹ này là vậy em biết rồi, đâu ra đó đàng hoàng, dù chỉ là cái nghề làm móng tay móng chân cũng phải có bằng cấp! Ông xã chị thì học được và chịu khó nên sau một thời gian dài miệt mài, ổng đã ra trường và tìm được công việc cũng rất tốt, có được bảo hiểm sức khỏe cho vợ con. Còn chị thì sau một thời gian tích cóp, dành dụm được chút tiền, chị đã mua được một tiệm nails nhỏ với chỉ 3 thợ. Sau đó chị lại tiếp tục dành dụm và mua được thêm hai tiệm lớn hơn. Ai cũng phải từ "cu-li" mà lên, chị đã từng cực khổ nên rất quý những gì tạo nên được. Nói là có hai căn nhà nhưng đã phải là nhà của anh chị đâu, hàng tháng vẫn còn phải trả tiền góp mà. Nghề làm nails này chắc em cũng đã nghe, đâu có làm hoài được; đau phổi chết sớm em ơi!   Ông anh họ của chị làm nails đã hơn mười năm, vừa mới phát hiện bị phổi khô, ổng sợ quá giải nghệ rồi da mặt mình cũng càng ngày càng xấu nữa; vì vậy mà còn làm được ngày nào thì chị cố gắng ngày đó; dành dụm và bỏ vô hai căn nhà như là "bỏ heo" vậy, mai mốt lớn tuổi sẽ đỡ cực và còn phải cho con gái học lên đại học."
Khi tôi hỏi, "Có bao giờ chị cảm thấy mặc cảm khi làm nghề này?"   Chị Xinh trả lời:
- Người Việt mình thì luôn có chí vươn lên, cho nên nghề nails không phải là cái nghề để có thể ngẩng cao đầu khi nói "Tôi làm nails," nhưng nếu ai cũng làm những công việc văn phòng thì ai sẽ làm những công việc chân tay. Nghề nào cũng là nghề; ai cũng phải làm việc để sinh sống; mình không ăn cắp, ăn trộm gì của ai là được rồi; chẳng nên mặc cảm làm gì. Nhưng đâu phải chỉ người Việt mình làm nails đâu em, Mỹ trắng cũng làm nails, người Hoa, Đại Hàn, Phi, Mễ, Ấn-Độ, Châu Âu, Châu Phi... biết bao nhiêu người làm nghề nails. Thật sự làm nails cũng có cái thú của nó. Làm cho người khác đẹp thì mình cũng vui, lại có tiền nữa!
- Chị hài lòng nhất về điều gì trong các thành quả của chị trong thời gian qua?   Tôi hỏi thêm.
- Làm ra tiền dễ mà xài cũng dễ thì suốt đời sẽ chẳng có được gì hết, em đồng ý không! Hồi đó chị qua Mỹ là đi theo gia đình chồng. Sau này khi làm ăn có tiền, đời sống ổn định, thoải mái, chị đã bảo lãnh được cha mẹ chị và hai đứa em qua đây. Hai đứa em chị hiện vừa phụ chị coi tiệm vừa đang học đại học cái ngành tụi nó thích. Ba má chị đã có được đời sống khá sung túc và vui vầy bên con cháu; chị cũng đã xây được cho bà ngoại một căn nhà nhỏ ở Bến Tre. Tuy là chị làm nails, nhưng chị đã làm được những điều chị mong ước, nên chị cũng cảm thấy hài lòng về mình.
*
Trường hợp của cô Oanh là một trong nhiều trường hợp mà tôi đã được biết - khi người mẹ, người vợ, phải "hy sinh đời mình" cho chồng, cho con; phải chịu khó làm nails để kinh tế của gia đình được dễ chịu, để các con họ được ăn học thành tài. Tuy nhiên, bên cạnh những lý do làm nails vì kinh tế, làm nails còn là một chọn lựa vì yêu thích như với chị Xinh và ngoài ra làm nails cũng còn vì không thể đi học chữ được như trường hợp của em Hiếu, 23 tuổi, ở Virginia hay của nhiều thanh niên nam nữ khác mà tôi đã có dịp gặp gỡ.
Em Hiếu vui sướng khi đã giúp được cha mẹ ở Biên Hòa xây được căn nhà mới từ tiền em dành dụm được với nghề thợ nails. Tôi gặp Hiếu cũng trong một lần về thăm nhà. Ngồi cạnh Hiếu trên máy bay, em cứ hớn hở kể cho tôi nghe bao nhiêu là chuyện rồi lấy hình nhà mới của ba mẹ em ra cho tôi xem. Em chuyện trò:
- Em bắt đầu đi làm nails từ hồi 18 tuổi, lúc đó em vừa đi học chữ và vừa học làm nails; khi em học xong high school thì em cũng thi lấy bằng nails luôn và hành nghề thiệt sự từ đó.
- Em còn trẻ vậy sao không ráng học lên nữa mà ngừng ở high-school, uổng vậy?   Tôi hỏi.
- Em biết có nhiều người chỉ ước mong qua được Mỹ để được đi học, nhưng em thì... học chữ không vô chị ơi! Em cũng cố gắng lắm nhưng khi nghĩ tới cha mẹ và anh chị em còn nghèo khổ bên nhà, đã dốt chữ sẵn em càng học không vô. Có lẽ em không có khiếu học chữ mà chỉ có khiếu làm đẹp cho người ta thôi. Em đang học thêm nghề uốn tóc nữa, để mai mốt làm đỡ cực và đỡ hại sức khỏe hơn là làm móng...
Khi nhìn đôi bàn tay hay bàn chân đã hoàn tất thật đẹp, nếu không rõ các công đoạn người thợ làm nails phải thực hiện, chúng ta sẽ không thể hình dung được công phu mà người thợ làm nails phải dành cho từng người khách. Bên cạnh đó, trong suốt quá trình làm mười ngón tay, mười ngón chân cho một người khách, người thợ làm nails còn phải ngửi thêm cái mùi khó chịu của một thứ hóa chất, ngoài ra phải hít thở bụi của bột và của móng khi mài dũa chúng.
Khi làm việc, các thợ làm nails phải đeo khẩu trang, và salon nails nào cũng phải được trang bị hệ thống quạt gió hút hơi bên trong; tuy nhiên vì phải ngồi làm việc trực tiếp với hóa chất và hít thở bụi từ sáng đến chiều, từ ngày này sang ngày khác, và năm này sang năm nọ, nên dù có được bảo vệ bởi khẩu trang hay quạt thông gió, họ vẫn phải hít thở những độc khí ấy vào phổi dù không hề cảm giác thấy.
*
Cô Hai ở New Jersey - qua Mỹ được 6 năm và hành nghề nails cũng được gần 6 năm - để mau có đủ điều kiện và khả năng tài chính mang các con còn kẹt lại bên Việt Nam sang Mỹ học, cô tỏ bày:
- Hồi còn ở Saigon cô là giáo viên dạy văn cấp 3, ngoài cô ra ở tiệm này còn có một thầy dạy toán và một cô dạy văn khác. Đây là một trường hợp "hiếm có" khi trong cùng một tiệm có tới những 3 người có thể gọi là "có trình độ". Bởi phần đông thợ nails trẻ của các tiệm khi còn ở quê nhà họ chỉ học hết cấp 2, nhiều lắm là cấp 3. Ban đầu khi mấy cô chú trẻ ở tiệm này chưa biết có "thầy cô" trong tiệm, mỗi lần có gây cấn về chuyện dành giựt khách, chúng chửi nhau tục tĩu lắm mà không hề biết ngượng; nhưng sau khi biết là mọi lời nói và tác phong của chúng đều được cô và những người khác để ý đánh giá thì chúng đã dần dà cẩn thận và biết giữ mồm giữ miệng hơn. Đâu phải vì làm nails mà bị khinh miệt; có bị hay không là tùy vào mình. Làm bác sĩ, kỹ sư... mà thiếu nhân cách thì cũng có ai tôn trọng đâu. Không phải tự nhiên mà bị người chê khinh và cũng chẳng phải tự nhiên mà được người tôn trọng!
Như cô Hai và nhiều người đã xác định thì phần đông thợ làm nails là những người khi còn ở Việt Nam không có khả năng hoặc điều kiện học nhiều, nên khi sang Mỹ, chỉ mỗi việc học tiếng Anh ESL cũng đã là một việc rất khó đối với họ, và nếu phải vào đại học để được trở thành "những người trí thức" thì việc ấy càng khó hơn. Tuy nhiên như ông bà ta đã nói "Có chí thì nên," "Có công mài sắt có ngày nên kim," nhưng làm thế nào số giới trẻ người Việt - ít học nhưng muốn học - mới sang Mỹ này có thể "nuôi chí" trở thành "những người trí thức" nếu gia đình và môi trường xung quanh không tạo điều kiện và khuyến khích con em họ cắp sách đến trường (?!).
Trên hầu hết báo chí Việt ở khắp nơi, cũng như ở những thương xá Việt Nam, đâu đâu cũng có quảng cáo: "Cần gấp thợ nails!" Làm nails dường như đã trở thành một phong trào; người qua sau cứ bắt chước những người đến trước; còn người cũ thì rủ rê, lôi kéo những người vừa mới sang: "Thôi đi làm nails đi, dễ làm mà lại có tiền lắm, đi học làm chi vừa lâu vừa cực!"
Nếu khi còn ở Việt Nam, các thanh niên nam nữ này không làm ra tiền hoặc có đi làm và lương hàng tháng chỉ trong khoảng vài ba triệu đồng (trên dưới 100 đô Mỹ) thì giờ đây chỉ cần vừa thực tập làm nails và vừa cố gắng lấy được bằng nails, để rồi sau một thời gian thật ngắn mỗi tuần sẽ kiếm được ít nhất là 400 đô và với ngày tháng số tiền ấy cứ dần tăng. Khi thói quen làm ra tiền nhanh, dễ và nhiều được hình thành trong họ rồi thì bạn trẻ nào sẽ còn muốn "bỏ nghề" để đi học chữ (?!).
*
Bác T., 74 tuổi, nhận xét về giới trẻ làm nails:
- Ngành nghề nào cũng có người tốt, ngư6ời xấu. Biết rằng không phải ai làm nails cũng đều đáng chê bởi có nhiều người dù ít học, họ vẫn giữ được tư cách và phẩm chất của họ và họ đã làm được những việc lớn, có ích, từ đồng tiền kiếm được. Những người này rất đáng được trân trọng. Nhưng vì ngành Nails kiếm được tiền,  nên cũng có những cô  chú choai choai  rất phách lối, đua đòi. Chúng xem tiền như rác, nhìn trời bằng nửa con mắt... Cứ hôm nay chạy xe Mercedes, ngày mai thấy bạn đi xe mới thì mình cũng phải mua BMW hay Lexus đời mới nhất. Hết tóc xanh rồi sang tóc đỏ. Áo quần, đồ dùng,... mọi thứ phải là hàng hiệu hoặc loại mắc tiền nhất; hột xoàn thì càng phải "to hơn" để có được cảm giác "hơn nhau"! Con gái nhưng có cô miệng cũng phì phèo thuốc lá và và luôn miệng chưởi thề. Chính vì những hình ảnh như thế mà người ta dễ có thành kiến, ác cảm và đánh giá thấp giới làm nails là vậy...
Anh D., kỹ sư điện ở Texas kể:
- Vợ tui ngày xưa là một thôn nữ rất hiền dịu nết na. Khi tui về Cần Thơ cưới cổ mang qua đây, thời gian đầu chung sống với nhau, tụi tui rất hạnh phúc; nhưng sau đó khi cổ đi làm nails và giao lưu với chúng bạn cùng nghề, con người cổ đã hoàn toàn thay đổi: Cổ chỉ còn nghĩ tới tiền! Khi bắt đầu làm ra nhiều tiền hơn lương kỹ sư lâu năm của tui, cổ đã ra vẻ khinh khi tui rõ rệt. Có một lần cổ đã nặng lời: "Ông chỉ là một thằng nhà quê lỗi thời, không biết ăn xài, không biết chịu chơi; suốt ngày đi làm về chỉ biết ôm con rồi cái nhà..." Tui nhìn cổ mà đau sót lòng. Từ ngày đó tui đã biết cổ không còn là vợ của mình nữa và thiệt đúng vậy, chỉ một thời gian ngắn sau đó cổ đã đòi ly dị và đi ở với một anh chàng làm nails cùng tiệm. Ngày xưa cổ là một "thôn nữ" còn tui thì "việt kiều có giá", ngày nay cổ là một cô gái "tân thời" còn tui... chỉ một "gã nhà quê". Đời thật khôi hài và tiền là như thế, nó làm cho con người ta "mờ" hết cả mắt và có thể thay đổi từ trắng sang đen.
Những điều bác T. đã nêu ra hay chuyện của anh D., quả thật đáng tiếc. Nhưng hy vọng đó chỉ là những trường hợp cá biệt của một phần rất nhỏ trong cộng đồng người Việt chúng ta.
*
Cô Q. hiện ở Springfield - trước khi sang Mỹ định cư, cô cũng là giáo viên chuyên văn, chú là hiệu trưởng trường, gia đình cô ở Đà Lạt. Cô chú có 3 người con, hiện cả 3 đang học đại học.
Thời gian đầu khi mới sang Mỹ, vì người em chồng có tiệm Nails, cô và hai người con gái đã phải ra đấy tập làm kiếm tiền, nhưng sau một thời gian ngắn cô Q. đã ngưng vì không chịu được môi trường làm việc cũng như cái mùi khó ngửi của chất nước pha bột; hai người con gái của cô sau đó cũng đã ngưng không làm nails nữa. Cô Q. hiện bán thức ăn nấu sẵn ở một supermarket, chú thì nhân viên bưu điện, còn các con thì phục vụ nhà hàng sau giờ học. Thu nhập của cả nhà có ít hơn so với khi ba mẹ con còn làm nails nhưng cô Q. vui lòng như thế vì "không có mối nguy hiểm nào đe dọa." Cô Q. nói:
- Dường như nhà nào bây giờ cũng có ít nhất là một người làm nails, thậm chí có nhiều người bên Việt Nam chỉ muốn tìm mọi cách sang được Mỹ để đi làm nails "hái tiền."  Muốn làm nghề gì cũng được, nhưng thỉnh thoảng cần phải ngừng lại, ngước lên để "nhìn" và "suy nghĩ". Hãy làm sao để người Việt Nam luôn có được một niềm tự hào. Như khi đối diện một người Nhật, chắc ai cũng đồng ý là không cần biết người Nhật đó mang chức vị hay có ngành nghề gì, tự động trong thâm tâm chúng ta có ngay một sự kính nễ cho người ấy vì ai cũng biết nước Nhật là một đất nước văn minh, hiện đại, trình độ dân trí rất cao!
*
Trong một lần trò chuyện cùng giáo sư xã hội học T. Trần của một đại học thuộc Virginia, ông đã chia sẻ một vài suy nghĩ về vấn đề người Việt làm nails ở Mỹ. Tôi xin được mượn những lời nhận định của ông để kết thúc "chuyến phiêu lưu" tìm hiểu ngành làm nails ở Mỹ của mình.
- Nếu người Việt phục vụ người Việt thì dù đó có là một công việc cực nhọc nhất, độc hại nhất, bẩn thỉu nhất,... như nghề "chui móc cống, lượm rác, móc bọc..." ở Việt Nam chẳng hạn, thì chẳng ai cho rằng đó là nghề đáng phải mặc cảm và tất nhiên chẳng ai chê bai, lên án; nhưng nếu cũng công việc ấy, hoặc những công việc "đỡ" hơn, mà người Việt phải làm để "phục vụ" cho những dân tộc khác thì dân mình thường có vẻ "nóng ruột!"  Nhưng hãy thử nhìn một ví dụ cụ thể này. Chắc hẳn mọi người đều biết rõ, hàng ngày vẫn có những nhân viên người Mỹ đến nhà của mọi người dân để dọn rác, bất kể người dân ấy mang chủng tộc hay màu da gì... Nếu đã không có khả năng học cao thì dù có là người Mỹ da trắng họ vẫn phải làm công việc dọn rác, quét đường như những người ít học khác và đối với những công nhân ngành vệ sinh Mỹ này, họ không hề xem đó là một "vấn đề" - cả khi họ hốt rác của những gia đình người Việt. Dân chúng Mỹ có chê cười những nhân viên hốt rác da trắng này khi thấy họ phải hốt rác cho những người dân da vàng ở nhờ xứ họ? Chắc là không! Như vậy, tại sao lại cho rằng người Việt làm nails là làm một công việc "tồi tệ"?
- Theo tôi - giáo sư tiếp tục - tất cả mọi ngành nghề đều có giá trị riêng của nó và người làm việc có niềm tự hào của riêng họ. So với những sắc dân khác, thì cộng đồng người Việt nói riêng hay người Châu Á ở Mỹ nói chung, phần lớn là thành phần trí thức (theo US Census Bureau), đó cũng là một điều đáng để dân ta có thể hãnh diện. Thế giới văn minh hiện đại, con người tự do bình đẳng, nếu chúng ta chịu khó học tập để nâng cao trình độ hiểu biết thì đó luôn là một điều đáng được động viên, cổ vũ, nhưng nếu một khi đã không có khả năng và người làm việc đã chấp nhận làm công việc của họ, thì chúng ta chỉ nên tôn trọng chọn lựa nghề nghiệp của họ mà thôi...
*
Thật vậy, trong mỗi người chúng ta, ai cũng có những khả năng và giá trị riêng, những ước mơ và chân lý sống riêng, cũng như cách nhìn nhận và đánh giá sự việc khác nhau. Với người này thì có thể bằng cấp, địa vị, danh tiếng là quan trọng; nhưng với người khác thì có thể là bạc tiền, sự giàu sang; người khác nữa thì lại có thể là sức khỏe, tình yêu thương,...
Trường hợp nào thì chúng ta cũng đều có những cái hơn nhau và thua nhau, vì vậy điều quan trọng, theo tôi nghĩ, chỉ là lòng tự trọng và sự tôn trọng lẫn nhau.

Anne Khánh Vân