Ngố Ơi Là Ngố

 

11-11-2009

Tác giả đã nhận giải Chung Kết Viết Về Nước Mỹ 2007. Sinh năm 1974 tại Saigon, tốt nghiệp tài chính kinh tế tại Pháp, Anne Khánh Vân hiện sống tại Virginia và làm việc tai AECOM, một đại công ty được Fortune xếp loại hàng đầu thế giới, với 43,000 nhân viên, hoạt động tại hơn 100 quốc gia.  Sau đây là bài viết mới nhất của cô.

***

Mỗi khi đi ngang tiệm K-Mart, tôi lại nhớ một chuyện rất ư là ngố của chính mình lúc mới qua Mỹ.

Vài hôm trước, tôi cùng đám bạn đi chợ K-Mart. Cuối tuần đó về thăm nhà cậu mợ, khi nghe họ chuyện trò đang tìm mua một vài món đồ, tôi đã hào hứng nói, "Cháu thấy có bán ở tiệm Big K." Cậu mợ tôi nhìn nhau hỏi, "Tiệm Big-K? Gần đây có tiệm Big-K không? Ở đó có bán hả?"

Tôi ra vẻ chắc chắn, "Có mà, bữa trước tụi cháu đi chợ ở đó thấy có bán." Cậu mợ tôi lại nhìn nhau rồi nhìn tôi hỏi, "Tiệm Big-K? Nằm đâu sao cậu mợ không biết?"

Tôi nghĩ bụng thấy cũng lạ. Cái tiệm to đùng chỉ cách nhà cậu mợ vài ba con đường, sao họ lại không biết? Ngộ quá! "Vậy khi nào cậu mợ đi đâu ra ngoài, cháu sẽ đi theo để chỉ tiệm Big-K nó nằm đâu."

Vì có khiếu nhớ đường nên dù mới qua Mỹ tôi cũng đã tạm biết đường xá vùng cậu mợ tôi ở. Bảo cậu quẹo trái, quẹo sang phải, rồi đi vài ba ngã tư,.. vẫn chưa đến nơi; cậu tôi có vẻ nghi ngờ, hỏi, "Sắp tới chưa? Có nhớ đúng đường không? Cậu mợ ở đây lâu rồi, có thấy tiệm Big-K nào đâu."

"Chỉ còn 2 đèn đỏ nữa thôi..." Tôi trấn an cậu mợ, nhủ thầm, "Cũng công nhận mình mới qua Mỹ thiệt, nhưng mình biết đọc chữ mà. Sao mấy người này cứ có vẻ không tin..."

Khi đến ngã tư có tiệm K-Mart nằm bên phải, tôi bảo cậu "Tới rồi!" Cậu mợ tôi cười ha hả, la lên, "Tiệm K-Mart sao lại nói Big-K?"

"Trời, cái này mới ngộ! Rõ ràng chữ Big-K to tổ bố, sao lại gọi K-Mart?" Nhìn kỹ lắm tôi mới thấy chữ "Mart" nhỏ xíu nằm bên trong thân của chữ K, nhưng người dân ở đây đã có thói quen gọi nó là K-Mart. Chẳng biết tại sao người ta không đọc chữ... Big dù nó thật là... bự, “big” mà.

Hừm... Cũng vì mấy cái thói quen của người bản xứ mà bọn chân ướt chân ráo mới qua Mỹ như chúng tôi trở nên ngố ơi là ngố. Sau đó tôi đã mách cho tụi bạn biết để chúng không gọi cái tiệm K-Mart đó là Big-K như tôi nữa mà thiên hạ cười cho...

Những lần sau, cứ mỗi lần đi ngang K-Mart, cậu mợ tôi lại hỏi, "Bữa nay mình có cần mua gì trong tiệm Big-K của Mimi không ha?"

Tôi bị... chọc quê... Hì hì... Không sao. Ngược lại, nhờ vậy mà tôi nhớ chuyện ngố này rất dai và từ đó luôn chú ý những thói quen của người bản xứ để người ta khó nhận diện mình là... dân từ hành tinh khác tới! Bởi nhiều khi, những cái mình học trên sách vở khi đem ra thực hành, lý thuyết và thực tế chỏi nhau một trời một vực. Văn hóa được hình thành từ thói quen; mà cái loại văn hóa như thói quen gọi Big-K là K-Mart này lại thường ít được nói đến trong sách vở. Phải đi sâu vào đời sống hàng ngày của người dân từng địa phương mới thấy được rõ và thấm được mau hơn văn hóa của họ.

Sau này, tôi có để ý thấy thêm rằng người Mỹ thường có thói quen gọi những vật dụng bằng tên nhãn hiệu chứ không bằng tên đúng của chúng. Ví dụ loại giấy lau mỏng, họ ít nói "cho tôi miếng giấy lau mỏng" mà thường nói "cho tôi miếng Kleenex". Nếu một người mới qua Mỹ chưa biết thói quen này và xin miếng giấy lau, không chừng sẽ có một số người Mỹ lúng túng...

*

Một ngày khác, tại một cửa tiệm khác, ở một thành phố khác... tôi lại có thêm chuyện ngố ơi là ngố.

Khi đến gần cửa vào của tiệm Costco, tôi thấy một cô gái trẻ đi ra với một chú gấu lông thật to ngồi chễm chệ trên chiếc xe đẩy loại chở hàng lớn. Tôi ngừng lại, cúi xuống vuốt ve chú gấu lông và khen cô đã mua được chú gấu lông quá xinh...

Thích chú gấu lông ấy quá, tôi quyết định cũng sẽ rinh về một chú. Vào tiệm, sau khi đi mấy vòng tìm mà chẳng thấy chú gấu nào, tôi bèn tìm một nhân viên của Costco để nhờ, "Anh làm ơn chỉ hộ tôi mấy con gấu lông nằm đâu."

Anh ta lập lại tiếng "bear" (con gấu), có ý hỏi lại có phải tôi muốn tìm "bear?" Tôi gật đầu.

Đi theo anh nhân viên một quãng... anh ta dừng lại trước quầy để toàn... bia. Tôi nhìn hàng trăm thùng bia, chẳng uống chai nào mà mặt đã đỏ ngầu và méo xẹo. Tôi lắc đầu, "Nooo, tôi không uống được những thứ này. Tôi tìm mấy con bear kia."

Anh nhân viên nhìn tôi ra vẻ thắc mắc; còn tôi thì cứ đứng thừ ra đấy, chẳng biết phải làm sao. Nhủ thầm, "Phải chi mình cứ giả vờ đúng rồi và nói cảm ơn cho anh ta đi thì bây giờ đỡ quê biết mấy..."

Anh ta cứ đứng im chờ tôi. Tôi bật cười và cố gắng giải thích bằng... "lời" rằng, "Tôi tìm mấy con bear... bear bear bear..." Thấy anh nhân viên vẫn đứng yên, chưa... cục cựa, tôi nghĩ ra tiếng “animal", và chuyển sang giải thích bằng..."tay".

Tôi đưa tay vẽ vẽ trên không hình ảnh con bear, "Chúng bự cỡ này nè." Tưởng vậy là anh nhân viên đã hiểu... nhưng, anh ta vẫn đứng yên như trời trồng.

Trời ơi, tôi bắt đầu muốn độn thổ; nhưng phía dưới chân sao cứng quá... Tôi đành đánh vần /b.e.a.r/ viết ra sao. Anh ta "Ồ" lên một tiếng thật dài rồi cười và dẫn tôi qua một chỗ khác. Đến nơi thì... sở dĩ tôi tìm không ra bọn gấu ở đâu là vì cô gái lúc nãy đã rinh đi con bear cuối cùng... Tai hại không kia chứ!

Mua không được gấu, đất cứng quá độn thổ không lọt, tôi nảy ra cách chữa quê... Tôi viết lên lòng bàn tay mình hai chữ "beer" và "bear" và bắt anh nhân viên người Mỹ này hãy phát âm giùm tôi nghe để tôi sẽ phải nhớ hoài. Này nhé, nếu muốn mua bia (beer) về uống thì dễ lắm, chỉ cần phát âm gần như tiếng “bia” của Việt Nam; vì trong chữ beer có hai chữ /ee/ tạo nên âm /i/ (của tiếng Việt). Còn con gấu (bear) thì phải bè bè cái miệng ra chút xíu để tạo nên âm /e/ (của tiếng Việt).

Từ sau hôm đi chợ Costco đó, tôi nhớ đời cách phát âm hai tiếng beer và bear!..

Tôi không nhớ hồi xưa khi còn ở Việt Nam, tôi đã học cách phát âm hai âm này ra sao; nhưng bên châu Âu, người Anh phát âm hai âm này gần gần... như nhau; vì vậy mà tôi mới mém chết vì quê.

Thật ra, hai tiếng bear/beer này chỉ là một ví dụ nhỏ trong rất nhiều cặp từ khác có cách phát âm tưởng gần như nhau nhưng thật ra chúng được phát âm và nhấn giọng rất khác nhau mà nếu người ngoại quốc khi học tiếng Anh không cẩn thận, sẽ rất dễ gây cho người Mỹ hiểu lầm. Ví dụ như: work/walk, hole/hall, sea/see, be/bee, rid/read, record/record (hai chữ này viết hoàn toàn giống nhưng nhấn giọng khác để biểu hiện hoặc là danh từ, hoặc là động từ)... Cũng như những động từ ở thời quá khứ có đuôi /ed/. Khi viết thì chúng ta có thể viết đúng để chỉ thời quá khứ, nhưng khi phát âm thì mình lại ít để ý phát âm ra sao để người Mỹ có thể phân biệt được mình đang nói về thời quá khứ hay hiện tại.

Tiếng Việt mình hẵn nhiên còn khó hơn. Biết bao từ ngữ, chính người Việt mình ở miền trong còn phát âm trật vuột, như: nghĩ/nghỉ, chiều/chìu, làn/làng... Người ngoại quốc học tiếng Việt cũng trầy da tróc vảy…

*

Cho phép tôi bay về Pháp chút xíu. Nhớ hồi học lớp luyện giọng, tôi phát âm hoài không ra chữ /e... rờ/ (r) - cái chữ khó phát âm nhất trong 24 chữ cái của Pháp.

Cô giáo Linette Chevalier hỏi tôi, "Em bé khóc ra sao?" Tôi mỉm cười, hơi mắc cỡ... Trời ơi, chẳng lẽ mình lại phải giả tiếng em bé khóc ngay trong lớp? Tôi đang còn... e ấp... thì cô Linette cười và lập lại câu hỏi, "Em bé khóc ra sao, em thử làm tôi nghe xem, đừng mắc cỡ." Thế là tôi ngô ngố trả lời, "Dạ... em bé khóc oe oe oe..."

Nghe xong, thầy trò cả lớp tôi bắt đầu cười... Cô Linette tươi cười giả tiếng khóc em bé cho tôi và cả lớp nghe. Cô nói "em nghe kỹ sẽ thấy có âm "rờ" rất nhẹ phía sau chữ "e... e..." Lúc đó tôi cứ nghĩ em bé Tây khóc ngộ, nhưng khi để ý thì hình như em bé nào cũng khóc có âm "rờ... rờ" nhẹ thiệt nhẹ phía sau âm "e... e..." Kết hợp chung thì đó chính là cách phải phát âm cho chữ /r/ trong chữ cái của Pháp. Cái "chiêu" dạy cách phát âm độc đáo này, đâu có sách vở nào bày ra, phải chính người bản xứ mới có cách truyền đạt rất ư là dân gian như thế.

Từ sau đó, cái âm "em bé khóc" của tôi nghe điệu nghệ giống y như Tây (hì hì). Thế là giọng Pháp của tôi thường làm nhiều người Pháp lầm tưởng tôi được sinh ra và lớn lên ở Pháp nên mới nói được tiếng Tây như... Tây. Nhưng chỉ là nhờ tôi chịu khó... bắt chước Tây quá sức mà khi sang Mỹ, cái giọng Anh của tôi vẫn sặc mùi rượu vang Tây...   

 *

Ngoại ngữ đầu tiên ngày xưa tôi học không phải là Anh, cũng chẳng phải Pháp mà là tiếng …Nga. Tôi đã "bị" học 7 năm trời cái tiếng "quái yêu" (chứ không phải "quá yêu") đó.

Nhớ hồi mới vào lớp 6, những đứa "được" vào lớp có ngoại ngữ Nga đều là những đứa học khá trở lên của những lớp 5. Ba tôi nổi giận khi biết tôi bị xếp vào lớp tiếng Nga. Ông đã đến trường nói chuyện với thầy Hiệu trưởng xin cho tôi được chuyển sang lớp Anh hay Pháp. Trường không chấp thuận vì đó là năm đầu tiên tiếng Nga được cho vào chương trình phổ thông. "Chỉ có học sinh khá trở lên mới được chọn vào lớp Nga!" (Có nghĩa tôi đã hân hạnh lắm!) Nếu họ cho tôi đổi lớp thì những người khác cũng sẽ đòi làm như vậy, và như thế là không theo đúng chỉ thị của... phòng Giáo dục ở trên nếu như không có lớp Nga nào trong trường trung học. Người Nga cần thấy Việt Nam là nước... "anh em" của họ.

Bọn bạn tôi rất ghét cái thứ tiếng có chữ viết "không giống ai" này và đa số bị điểm thấp nên chúng gọi là tiếng "quái yêu". Phần tôi thì... thật ra cũng chẳng "quá yêu" gì cái tiếng "quái yêu" này nhưng chỉ vì sợ bị điểm xấu mà xuống hạng nên tôi rán học.

Gần trường tôi -- Trung học Kỳ Đồng khu Nguyễn Thông  -- có một khu chúng cư của người Nga. Những hôm được học ra sớm tôi thường rủ đám bạn đến đó đón mấy cô Nga tóc vàng mắt xanh nói chuyện. Có biết nói khỉ khô gì đâu, chỉ là xí xô xí xào những câu thật căn bản vừa học được, nhưng chúng tôi cũng đã có dịp "trổ tài" và những người Nga ấy đã rất vui khi nghe bọn trẻ Việt Nam "nói" được tiếng nói của họ.

Rồi chính từ sự thích thú đó, tôi đã nuôi ước muốn học thêm ngoại ngữ và học thật rành rọt những ngoại ngữ mình học." Thế là con bé ngố 12, 13 tuổi ngày xưa đã bắt đầu chăm chỉ học tiếng Nga từ đó.

Trong suốt 7 năm ròng rã từ lớp 6 đến lớp 12, tôi đã phải vừa học tiếng Nga, vừa xen kẻ học tiếng Anh theo yêu cầu của ba mẹ: "Vì tiếng Nga học xong sẽ... chắc chắn không có dịp dùng. Tiếng Anh mới thông dụng." Thật vậy, tôi đã chẳng bao giờ có dịp dùng cái tiếng... "quái yêu" đó... sau vài lần xí xô xí xào với mấy cô người Nga gần trường. Nhưng có lẽ vì nhờ phải học cái tiếng khó nhất trước nhất mà từ sau đó tôi đã học được phương pháp học ngoại ngữ. Những ngoại ngữ sau, tôi đã học dễ dàng và nhanh hơn. Và tôi đã khám phá ra một điều tuyệt diệu: càng học ngoại ngữ, tôi đã càng thạo tiếng… mẹ đẻ.

Ban đầu, tôi chỉ say mê học ngoại ngữ chứ không để ý đến việc bảo tồn và phát triển tiếng mẹ đẻ của mình, bởi tôi tin tưởng tiếng Việt của mình đã học lên đến đại học rồi mới rời Việt Nam thì chắc đã đủ giỏi, ngoài ra nào có ai có thể quên được tiếng mẹ đẻ đâu. Nhưng không hoàn toàn đúng như thế. Cái gì cũng vậy, không bảo tồn, không chăm sóc và phát triển thì nó sẽ dần lu mờ, lụn bại... Tiếng Việt mình lại rất khó và phong phú... sẽ luôn có rất nhiều thứ mới và hấp dẫn cho mình học hỏi, nghiên cứu...

Một lần về thăm nhà trong thời gian còn ở Pháp, nói chuyện với người bên nhà chốc chốc tôi lại chen tiếng Tây vào. Thứ nhất là do thói quen; thứ nhì là do tôi đã quên mất từ ngữ đó tiếng Việt nói ra sao. Thời gian đầu mới sang Pháp, tôi không có cơ hội tiếp xúc với người Việt nhiều. Bạn bè thầy cô toàn là người Pháp. Thế là tiếng Việt không dùng lâu ngày, bị quên hồi nào không hay.

Ông ngoại tôi trách yêu, "Tía cháu! Sao cháu cứ nói xen kẻ tiếng Tây. Học tiếng người ta nhưng không được để mình quên tiếng mẹ đẻ mà mất gốc nghe!" Ai mắng yêu tôi còn làm lơ chứ ông ngoại tôi mà mắng yêu thì tôi phải nghe vì rất thương ông ngoại, không bao giờ muốn làm ông buồn.

Trở lại Pháp, tôi tìm cách tiếp xúc với người Việt. Tôi xin vào làm xướng ngôn viên cho "Tiếng Nói Người Việt Nam ở Lyon - 89.8 Radio Trait d'Union" và làm việc được gần 7 năm. Tôi cũng dùng từ điển nhiều hơn. Tôi cứ tra tiếng Pháp hay Anh ra tiếng Việt để biết tiếng Việt nói làm sao, và chính nhờ vậy mà tiếng Việt của tôi ngày càng khá hơn nữa.

Khi nghiên cứu một ngoại ngữ, tôi thường thích so sánh văn phạm của nó với văn phạm của một ngoại ngữ khác và tìm ra những điểm giống nhau. Sau đó tôi lại tìm hiểu xem có phải vì họ cùng một căn bản luận lý nên có những điểm giống nhau như thế. Từ đó, tôi gom chung mọi thứ lại để chỉ nhớ một qui tắc.

Khi so sánh cách hành văn của từng ngôn ngữ, tôi nhận ra những điểm yếu trong thói quen và lối hành văn của người Việt, mà chính tôi cũng hay phạm phải. Chúng ta thường có thói quen viết những câu dài thoòng loòng... mà tiếng Anh gọi là "run on". "Run on" rất đúng với nghĩa của nó vì câu nào câu nấy dài như đường rầy xe lửa -- thiếu các nhà ga để xe lửa ngừng lại... thở. Thế là mỗi khi đặt bút viết gì, tôi thường nhắc mình phải xem lại từng câu. Câu nào dài quá thì tôi ngắt ra với các dấu chấm câu hoặc từ nối. Các từ "thì, mà, là, cũng,.." nếu bỏ đi mà câu vẫn đủ nghĩa nhưng gọn hơn thì bỏ liền.

Tuy nhiên, viết giỏi thôi chưa thể gọi là thông thạo một ngôn ngữ. Cách nói, cách phát âm cũng cần tương đương thì mới có thể gọi là đầy đủ "vũ khí" để "tự vệ". Mình sẽ không cần phải độn thổ và cũng sẽ không ai dám nói rồng nói rắn gì với mình được. Tôi không qua Mỹ từ nhỏ để có giọng Mỹ thật điêu luyện. Giọng mình lại bị "nhiễm" tùm lum tà la giọng của những ngôn ngữ khác... nên qua kinh nghiệm, đi đến đâu, tôi phải tìm người bản xứ ở đó để "nhái" cách phát âm cho chính xác.

Trong công ty tôi làm việc, hơn 80 phần trăm là người Mỹ trắng. Riêng trong khối quản lý tài chánh của chúng tôi thì người gốc ngoại quốc nhiều hơn Mỹ. Các xếp tôi là Mỹ trắng, nhưng tôi không dại gì, "thưa boss tôi yếu cái này" đâu. Tôi đi luyện tiếng Anh với người khác.

Bên khối chuyên viết dự án đấu thầu có Ben, một cậu trạc tuổi em trai tôi. Trước kia Ben là thầy giáo dạy tiếng Anh, từng sang một số nước châu Á giảng dạy. Sau này Ben xin được vô hãng tôi làm việc; nó trong nhóm chuyên sửa chữa, gọt giũa dự án cho hãng đi đấu thầu.

Tuy là người Mỹ, nhưng đâu phải cái gì tụi nó cũng giỏi hơn mình. Với mấy đứa giỏi tiếng Anh hay văn chương... tụi nó thường ngán toán, hễ thấy con số là... chạy re. Bọn chúng tôi thì kém hơn bọn họ về văn chương Anh, nhưng chuyên môn về tài chánh và kế toán thì bọn chúng phải chịu thua, vì vậy mà mỗi bên trọng cái giỏi của nhau. Ben tìm tôi như tìm cô giáo giúp giải đề thi toán. Tôi tìm nó như học trò tìm thầy Anh văn tập phát âm tiếng /beer/ làm sao để tôi mang bia về nhà cho đúng...

Bị quê nhiều cú rồi tôi gan lì hẳn ra và nhận thấy thật ra cũng không có gì đến nổi phải... quá quê. Tôi có thể hỏi bất cứ người Mỹ nào  -- lạ, không cần quen -- cách phát âm những từ ngữ mình còn chưa nắm chắc.

Nghe đài phát thanh cũng rất có lợi. Cứ lặp đi lặp lại cho đến khi nào giọng mình nói nghe giống như người ta thì thôi. Những cách ấy giúp mình tiến mau và thêm tự tin khi đối diện nói chuyện với một người bản xứ. Mình có vẻ... ngố khi hỏi một người lạ "chữ này đọc làm sao" không? Không ngố đâu, mà có ngố cũng chẳng sao. Người ta không bao giờ cười những người ham học…

Công việc của công ty tôi hiện làm là đi phát triển kinh tế cho nhiều nước trên thế giới nên nhân viên lắm khi cần biết nhiều ngoại ngữ vì phải thường xuyên đi giao dịch và làm việc ở khắp nơi. Trong sở, dường như ngày nào tôi cũng có dịp dùng tiếng Pháp. Lại vừa có vài người gốc Nga vào làm việc. Bữa nào tôi sẽ có dịp xổ một tràng tiếng Nga cho bọn chúng trợn tròn mắt hỏi, "Ủa, con này bữa này mầy trúng gió hay…sao vậy?” Hì hì.

Hàng ngày phải đọc và trả lời gần cả trăm vi thư (thôi nói là email cho tiện!) Những bài học về "business writing" trước kia ở trường được kết hợp với việc đọc và trả lời những lá thư dài theo lối business thực tế này đã luyện cho tôi dần quen cách viết thư và nói chuyện theo đúng lề luật giao dịch.

Thấy một cô mít nhỏ con làm việc trong cái hãng lo đủ thứ chuyện khắp thế giới này, có người hỏi tôi làm thế nào để “chui” được vào đây. Trả lời: “Nhờ... nhỏ con.” Nhỏ con thì chỗ nào chui qua cũng dễ lọt... hi hi hi.

Thật ra, chỉ là chuyện bình thường tại nước Mỹ: Đọc báo Washington Post, thấy hãng cần người chuyên môn, tôi gửi résumé tức là bản “Sơ yếu lý lịch học tập và làm việc” đến cho họ. Thế là họ gọi điện thoại mời đến phỏng vấn. Buổi nói chuyện cả giờ đồng hồ, hỏi toàn những điều chuyên môn (với kha khá mùi hy vọng); thình lình ông Quản lý trưởng – Controller -- hỏi tôi, "Cô có thể cho một ví dụ nào đó cho thấy cô trội hơn trong số những ứng viên khác để chúng tôi quyết định nên mời cô gia nhập vào toán quản lý tài chính của chúng tôi?"

Tôi bị khựng lại vì câu hỏi đột ngột đó. Miệng thì... "Ummm" với vẻ... "gì chứ cái đó thì dễ ợt" nhưng trong đầu thì lại đang rối rít chạy tìm trong kho nhớ một ví dụ nào đó để kể... Chết tía, ví dụ gì đây? Khi tôi mém bí... thì hình ảnh con voi hiện ra. Chúa ơi, hên quá! Cảm ơn con voi. Tôi trả lời ông Controller, "Các bạn đồng nghiệp của tôi thường hay nói tôi có trí nhớ của một con elephant."

Mọi người ngồi trong phòng đều cười ầm lên. Chắc họ thấy tôi có chút xíu mà dám xưng là voi! Tôi muốn chắc ăn họ hiểu đúng ý nên giải thích thêm. "Không biết bên Mỹ người ta có thói quen so sánh một người có trí nhớ tốt với trí nhớ của loài voi hay không, nhưng bên Pháp người ta thường nói vậy. Làm việc với những con số cần có trí nhớ tốt. Nếu tôi có trí nhớ chút chút như voi thì quí vị có thể yên tâm giao phó cho tôi những việc tính toán quan trọng..."

Không biết họ được thuyết phục... cỡ nào, nhưng tôi chỉ thấy họ càng cười nhiều hơn.

Thật ra, tuy có thể có trí nhớ tốt nhưng tôi không nhớ hết tất cả mọi thứ xảy đến trong đời mình. Tôi chỉ chọn nhớ những chuyện vui, những chuyện có ích, những chuyện không làm mình bị da mau nhăn, tóc mau bạc... như những chuyện ngố này nè... Và...

Tôi sẽ còn ngố hoài hoài... vì tôi còn muốn học hỏi hoài hoài...  Nhưng đối với tôi, mỗi lần bị hiện rõ mình ngố ơi là ngố... tôi không độn thổ mà cũng chẳng thụt lùi. Tôi chỉ cố gắng đứng tấn cho vững, hai chân không run, để tiếp tục ngố, để biến nó thành một bài học quí giá hoàn toàn... miễn phí.

Anne Khánh Vân

Chuyện 9-11: Gạch Nối Yêu Thương

Anne Khánh Vân

***

Người cha kể về hai con trai. Chuyện của 10, 15 năm trước. Ông khám phá mình đau ung thư. Đứa con trai kế của ông nói với người cha đau ung thư, "Con muốn tìm một việc làm nào đó có được triệu đồng để lo cho ba mẹ..." Một thời gian sau, cả hai con trai báo với ông rằng, "Chúng con sẽ vào ngành cứu hỏa." Ông cười và nói với họ, "Vậy thì nghề này đâu thể nào kiếm được triệu bạc... Ba chỉ đùa thôi. Nghề nào miễn hai con hài lòng và hãnh diện về nó thì đó mới là điều quan trọng. I love you." Các con ông trả lời lại, "Cảm ơn Daddy. We love you too." Các con ông đã rất vui. Ông cũng thấy rất vui vì bố ông cũng từng là một người chữa lửa. Hình như là có... "di truyền".

Một sáng kia, hai con ông gọi điện thoại về, "Daddy, tụi con đang hướng về phía World Trade Center. Daddy hãy mở tivi lên đi... Trận này nghiêm trọng lắm..." Ông vừa mở tivi vừa nói với hai con, "Hai đứa con hãy cẩn thận nhé. I love you." - " We love you too, Daddy. Ba cũng hãy thận trọng nhé..." Các con ông trả lời rồi tắt điện thoại, lên đường thi hành nghiệp vụ.

Một chiếc máy bay khác lại vừa đâm vào tòa nhà thứ 2 của World Trade Center... Một vài tiếng sau, không phải ở New York nữa mà ở Washington DC, một chiếc máy bay vừa rớt vào Ngũ Giác Đài. Một vài tiếng sau nữa, một chiếc máy bay khác lại bị cướp và rớt ở Pennsylvania. Khói lửa bùng lên trong vùng trời phía Đông nước Mỹ... Đó là ngày 11 tháng 9, năm 2001.

Hai con trai của người cha đau ung thư đã hy sinh thân mình trong lúc cấp cứu những nạn nhân kẹt trong hai tòa nhà World Trade Center...

Nỗi đau này đau hơn cơn đau ung thư... Ông đau cho bao nhiêu đồng loại của ông đã chết trong đau thương ngày hôm ấy. Ông đau cho hai người con anh hùng của ông. Nhưng điều gì đã giúp ông vẫn sống còn và mạnh khỏe gần 10 năm sau? Ông nói, "Tôi cứ nhớ lại lần chuyện trò cuối cùng của 3 cha con tôi và câu cuối cùng chúng ấy nói, 'We love you daddy,' nó đã giúp tôi nhớ đến chúng trong yêu thương và có thể yên ngủ hàng đêm."

Lời tâm sự của người cha gần 70 tuổi hòa vào giòng nhạc tưởng nhớ người con trai Joe 36 tuổi và John 34 tuổi cùng những nạn nhân ngày 11 tháng 9, trên đài phát thanh NPR - National Public Radio. Tôi tiếp tục lái xe đi làm, nước mắt lưng tròng... thầm gửi một lời cầu bình yên đến vong hồn những người đã ra đi trong đau thương ngày hôm ấy.

Giọng nói của những xướng ngôn viên trên đài phát thanh NPR lại vang lên, cắt ngang dòng suy nghĩ của tôi...

"Ngày này những năm trước, chúng ta luôn lo sợ sẽ lại có một vụ khủng bố khác. Chết chóc và sợ hãi cứ chiếm lĩnh đầu óc lẫn không gian xung quanh chúng ta. Năm nay, chúng tôi muốn chúng ta hãy nghĩ đến ngày này là một ngày mà nước Mỹ đã biết thận trọng hơn, khiêm nhường hơn, cảnh giác hơn, nhìn xa hơn, và người dân Mỹ biết gắn bó, yêu thương nhau hơn..."

Nghe xong những lời nói đó, tôi reng điện thoại một người bạn có sinh nhật là ngày 11 tháng 9. "Chúc anh hôm nay sẽ là ngày hạnh phúc nhất."

Ngày này 8 năm trước, khi vào văn phòng làm việc, mọi người đang rối lên và khóc lóc vì những hình ảnh trên tivi, có một số người hát mừng sinh nhật anh. Anh điên lên! Về nhà, tìm kiếm lại người thân xem có đông đủ, họ lại chúc mừng sinh nhật. Anh điên thêm! Và từ đó không còn muốn bất cứ ai nhớ và mừng sinh nhật mình.

Tôi cũng chào đời trong tháng 9 nhưng không phải ngày 11. Tôi chỉ có một buổi tiệc sinh nhật trong gần 35 năm qua do bà nội tổ chức cho để thưởng đạt điểm cao trong kỳ thi tốt nghiệp cấp 2. Năm sau đó nội mất. Những năm sau, sinh nhật không còn tiệc. Không sao, vì tính tôi cũng không thích tiệc tùng rườm rà. Cũng cố tình không có thêm tiệc để hàng năm có thêm dịp nhớ lại tiệc sinh nhật duy nhất khi mình đã được nội cưng yêu ra sao... Tôi phải tìm cách biến cái ngày cay đắng này thành ngày yêu thương cho anh bạn để anh có lại cảm giác trân quý ngày sinh nhật của mình và nhớ đến bà nội và nhớ đến mẹ trong yêu thương... Nhất là khi anh đã may mắn hơn tôi vẫn còn bà nội. Dù đã ngoài 90 tuổi, bà vẫn tinh tế và mạnh khỏe. Bà vẫn cưng yêu anh như ngày anh còn bé thơ...

Chiều tối đi làm về, tôi lại reng điện thoại anh bạn. Anh hớn hở cảm ơn đã nhớ sinh nhật của anh. Anh có vẻ vui vì có lẽ cả anh cũng đã quên sinh nhật của chính mình. Thế là tôi xin..."Em cũng sinh trong tháng 9 nhưng lâu rồi không được cùng ai ăn mừng sinh nhật. Hôm nay cho em được ăn mừng sinh nhật ké với sinh nhật anh nghen..."

Và anh em chúng tôi đã cùng nhau tưởng nhớ đến những người đã ra đi, cùng nhớ đến ngày sinh nhật của nhau, nhớ đến ông bà, cha mẹ nơi quê nhà... trong tinh thần tin tưởng yêu thương.

Đâu đó trong đầu tôi, cái ngày 11 tháng 9 này làm tôi liên tưởng đến ngày 30 tháng 4. Kẻ thì ăn mừng. Người thì căm phẫn. Tôi đã tương đối thành công trong việc giúp anh bạn quý lại ngày sinh nhật của mình; vậy để biến ngày căy đắng thành yêu thương của hai phía đối nghịch, thiết nghĩ kẻ chiến thắng có nên thôi rình rang ăn mừng; người bại trận có nên bớt căm phẫn?

Trong kiếp sống làm người của mỗi chúng ta, ai cũng có hàng vạn người mình yêu thương, nhưng cũng không thiếu người chúng ta không ưa, ghét bỏ, có khi còn rất căm thù... Nhưng bây giờ tôi chẳng thèm căm ghét ai đâu nếu điều đó xảy ra, vì tôi đã đọc được một câu nói rất chí lý của nhà văn và chính trị gia Malachy McCourt, "Resentment is like taking poison and waiting for the other person to die!" (Sự căm phẫn cũng giống như chính mình uống độc dược nhưng chờ cho người kia chết!)

Tôi sẽ chỉ cố gắng tìm cách biến tiêu cực thành tích cực; tìm lý do để thông cảm và tha thứ thay vì lên án, chỉ trích; nghĩ đến sự căm phẫn bằng tìm hành động hàn gắn.

Cùng ngày 11/9/2009 tại Arlington, Virginia, Tổng Thống Obama cùng các viên chức và thân nhân của những nạn nhân 11/9 tại Ngũ Giác Đài đã tưởng niệm năm thứ 8 ngày khủng bố tấn công 9/11. Đứng dưới mưa khi hành lễ, Tổng Thống Obama nói rằng ngày này từ đây sẽ là, "A national day of remembrance and service." (Ngày toàn quốc tưởng nhớ và phụng sự.)

Từ tưởng nhớ tới phụng sự, tuy ông Tổng Thống không nói nhưng tôi tin cái gạch nối giữa cái tâm tưởng nhớ và hành động phụng sự chính là lòng yêu thương, như ông bố bị ung thư đã thấy nhớ hai người con cứu hoả tử nạn 9-11. Không phải thù hận mà chính là nhờ nhận ra sự yêu thương mà người bố bị ung thư đã có thể ngủ yên.

Chính cái gạch nối yêu thương ấy sẽ cho chúng ta thêm sức mạnh phụng sự. Nhờ đó, chúng ta sẽ sống hiền hòa hơn, hạnh phúc hơn. Sống có hậu hơn, phụng sự hữu hiệu hơn. Sống sao cho chính mình và người khác bớt đau khổ. Tôi tin đó là ý muốn của những người đã chết cho chúng ta được sống.

Anne Khánh Vân

Chuyện Nước Mỹ - Chuyện Việt Nam

Anne Khánh Vân

Tác giả đã nhận giải Chung Kết Viết Về Nước Mỹ 2007. Sinh năm 1974 tại Saigon, tốt nghiệp kinh tế tại Pháp, Anne Khánh Vân hiện sống và làm việc cho một công ty quốc tế tại Virginia. Bài mới nhất của cô là những ghi nhận có nhiều chất thời sự.

***

"Cold beer, warm words" - "Bia lạnh để đưa lời ấm áp" là nhan đề của nhiều bài báo Mỹ hôm 30 tháng 7, 2009, tường thuật buổi gặp gỡ giữa Tổng thống Obama, giáo sư da màu nổi tiếng của đại học Harvard: Henry Louis Gates, và vị trung sĩ cảnh sát da trắng nhiều thâm niên và thành tích: James Crowley. Sở dĩ phải đưa lời ấm áp là vì chính Tổng thống Obama lỡ lời.

Ông giáo sư da màu vừa bay từ bên Tầu về nhà. Ổ khoá cửa trước bị phá hư. Ông và người tài xế phải cạy cửa sổ trèo vô nhà. Một bà qua đường thấy khả nghi, mở cell phone gọi. Cảnh sát đến, ông giáo sư danh tiếng không chịu ra trình giấy, bị còng dẫn về bóp, nửa buổi rồi thả.

Chuyện chỉ có vậy nhưng truyền hình báo chí ầm ĩ. Sau đó, trong một buổi gặp gỡ giới truyền thông, thình lình bị hỏi về chuyện này, Tổng Thống Obama lên án phía cảnh sát là "hành động ngu xuẩn" (acted stupidly) dù chính ông đã xác nhận chưa thật sự hiểu rõ chi tiết sự tình.

Nội vụ được làm rõ: Khi đến nhà giáo sư Gates, ông cò James Crowley không đi một mình mà còn hai ông cò đồng nghiệp: một ông gốc Phi châu và một ông gốc Mễ. Biện pháp hành xử nghiệp vụ được thực hiện đúng luật. Và phía cảnh sát lên truyền hình, với đủ màu da đứng bên nhau, đòi Tổng Thống xin lỗi.

Chiều tối xong việc, ông cò James và bạn bè kéo nhau vô một quán bia. Đang nhâm nhi thì điện thoại sở gọi: Hãy sẵn sàng. Mười phút nữa Tổng Thống sẽ điện thoại. Tin được loan ra, cả quán bia cùng “wao” rồi yên lặng chờ đợi. Đúng là Tổng Thống đích thân gọi, đích thân nhận lỗi lỡ lời và thăm hỏi. Biết James đang trong quán bia, ông hẹn một chầu bia làm lành ở Bạch Ốc. Và màn “Beer Summit -Thượng Đỉnh Bia” thành hình.

Một chiều Thứ Năm đẹp trời, sau giờ làm việc, vị Tổng tư lệnh của quân lực Hoa Kỳ đóng vai “batender-in chief / tổng tư lệnh quầy rượu,” khui bia cho các vị khách. “Chỉ có bia thôi. Không thượng đỉnh gì hết.” Tổng Thống da màu Barack Obama nói, và cùng Phó Tổng Thống da trắng Joe Biden vui vẻ cụng ly với ông cò da trắng James Crowley và ông giáo sư da màu Henry Louis Gates.

Sau 40 phút "Cold beer, warm words", vị “chủ xị” nói trước khi tiễn khách: "I have always believed that what brings us together is stronger than what pulls us apart." Tôi luôn tin là những cái mang chúng ta đến gần nhau mạnh hơn cái đẩy chúng ta tới chỗ chia rẽ.” Ông còn nhấn mạnh thêm rằng vụ bia lạnh đưa lời ấm áp này là bài học đáng giá ("teachable lesson") nhắc nhớ mọi người, đặc biệt những người khác màu da --trong đó có chính ông-- hãy nên biết lắng nghe nhau, cư xử tử tế với nhau và chớ vội vã trong hành động, lời nói.

Khi chia tay, ông cò Crowley và ông giáo Gates hẹn sẽ còn gặp lại để trò chuyện. Sau đó ông giáo sư Gates gửi tặng hoa hồng cho người phụ nữ đã gọi cảnh sát khi thấy ông cố tông cửa vào nhà. Bà ta chỉ vì muốn bảo vệ an toàn cho ngôi nhà của ông mà sau đó bị nhiều người trách móc "chỉ tại cú phone của bà mà to chuyện."

Là một người dân mọn hay một vị Tổng thống, ai cũng là con người, ai cũng có những khuyết điểm, ai cũng có thể phạm sai lầm. Điểm đáng chú ý ở đây không phải là ai đúng, ai sai, ai hay, ai dở... mà là sự thẳng thắn nhận sai và trực tiếp dàn xếp xin lỗi, dù người lỡ lời có là một Tổng thống.

Việc mời giáo sư Gates và cảnh sát Crowley vào Bạch Cung uống bia lạnh, nói lời ấm áp tượng trưng cho văn hóa Hoa Kỳ: Thẳng thắn và phục thiện. Nhờ vậy, không chỉ riêng sự hiềm khích giữa hai cá nhân khác màu da được mau chóng hàn gắn, mà lòng dân cả nước được xoa dịu, củng cố.

Có phải chỉ ở Mỹ mới có những chuyện như thế này? Có phải chỉ dân chúng Mỹ mới dám đòi Tổng thống phải xin lỗi nếu Tổng thống làm sai? Và có phải chỉ ở Mỹ mới có ông Tổng thống đủ "dũng khí" nhìn nhận với dân chúng rằng điều mình nói là sai và mạnh dạn xin lỗi?

Còn Việt Nam hiện nay thì sao? Chán vạn cái sai của lãnh đạo đã được dân chúng và cả báo chí truyền thông của chính chế độ đề cập tới. Hậu quả ra sao? Chỉ là các biện pháp trù dập, đóng cửa, cất chức, đuổi việc, đi tù.

Tôi chỉ ngu ngơ nghĩ, nếu người lãnh đạo Việt Nam có được cái dám nghe và dám sửa những cái sai của họ, đất nước chúng ta sẽ dần dà biến mất sự giả dối, lường gạt lẫn nhau. Từ căn bản này, sự tin tưởng và kết hợp giữa người dân và các cấp chính phủ mới mong tạo được sức mạnh thực sự. Ai có muốn ăn hiếp hay xâm lăng, cũng không dễ!

***

Không đầy một tuần sau vụ "cold beer, warm words," ngày 4 tháng 8, thời sự nước Mỹ lại có thêm một chuyện đáng chú ý khác:

Truyền hình Mỹ thi nhau chiếu cảnh máy bay của cựu Tổng thống Bill Clinton vừa từ Bắc Hàn trở về California. Ông đã thành công trong việc "ngoại giao" để cứu hai cô phóng viên Laura Ling và Euna Lee - bị bắt giam từ ngày 17 tháng 3 với tội trạng "xâm phạm lãnh thổ Bắc Hàn." Họ bị tuyên án 12 năm tù khổ sai.

Laura Ling và Euna Lee làm việc cho hãng truyền thông Current TV - được sáng lập và điều hành bởi cựu phó Tổng thống Al Gore. Hai cô đến biên giới Trung Quốc và Bắc Hàn để tìm hiểu tệ nạn phụ nữ và trẻ em Bắc Hàn bỏ trốn sang Trung Quốc tìm miếng ăn, lỡ bước sao đó bị Bắc Hàn bắt nhốt, tuyên án 12 năm khổ sai. Sau gần 5 tháng bị nhốt giam cách ly, hai phóng viên đã được trả lại tự do, trở về Mỹ. Nếu cựu Tổng thống Clinton không sang kịp thì bất cứ giờ nào trong 2 ngày sau đó, hai cô phóng viên sẽ bị đưa đi thi hành bản án 12 năm tù khổ sai. Họ đã bị khủng bố tinh thần và hoang mang, thấp thỏm chờ đợi... Cuối cùng họ cũng được đưa đi… nhưng không phải đến nhà tù khổ sai mà là một nơi khiến họ ngạc nhiên ứa nước mắt khi nhìn thấy cựu Tổng thống Clinton đứng chờ sẵn trong phòng. Ác mộng của họ được kết thúc.

Vụ hai nhà báo được cứu từ Bắc Hàn về làm tôi nhớ câu chuyện ly kỳ hấp dẫn của cô Jessica Lynch. Năm 2003, tại chiến trường Iraq, một đơn vị xe tăng Mỹ bị tấn công khi lạc đường. Jessica Lynch là nữ chiến binh duy nhất còn sống sót trong chiếc xe tăng tiếp tế lương thực. Toán tiếp tế của cô đã lạc đường và bị tấn công.

Cả một lực lượng đặc biệt với chiến lược và chuẩn bị vô cùng công phu đã bí mật đến cứu thoát cô Jessica Lynch sau 9 ngày bị bắt. Tôi còn nhớ khi xem đoạn phim chiếu chi tiết cảnh toán biệt kích đến cứu Jessica Lynch, tôi đã xúc động và khâm phục người Mỹ ra sao. Họ quý trọng từng tính mạng.

Cựu Tổng thống Clinton đi Bắc Hàn chỉ với tư cách cá nhân, máy bay chở ông đi cũng chỉ là một máy tư nhân, được tài trợ bởi nhà sản xuất phim Hollywood giàu có: Steve Bing.

Điều đáng chú ý khác, là hai phóng viên được cứu cũng không phải là người Mỹ da trắng; Laura Ling gốc Trung Hoa, Euna Lee thì gốc Đại Hàn. Họ cũng như những người Mỹ gốc Việt chúng ta nói riêng, và nhiều dân tộc thiểu số lưu vong khác nói chung.

Thế mới rõ, một khi đã sống ở Mỹ, trở thành công dân Mỹ thì dù trắng, đỏ, đen hay vàng... mọi người dân đều được quý trọng.

Đâu cần cứ phải là người Mỹ gốc da trắng như cô Jessica Lynch bị bắt làm tù binh bên Iraq thì mới được quan tâm giải cứu.

Lời của cựu phó Tổng thống Gore khi phái đoàn của cựu Tổng thống Clinton về đến Mỹ cùng hai phóng viên, rất đáng để ý, "It speaks well of our country that when two American citizens are in harm's way, that so many people will just put things aside and just go to work to make sure that this has had a happy ending." Đã có rất nhiều người sẵn sàng bỏ việc của họ sang một bên, góp công sức và thời gian vào việc cứu thoát hai phóng viên gặp nạn, để bảo đảm một hồi cuối có hậu.

Thấy sự quan tâm của nước Mỹ, người Mỹ dành cho những công dân của họ, không khỏi liên tưởng đến số phận bất hạnh của người dân trong nước. Những người dân lương thiện không làm gì phạm pháp, chỉ vì yêu dân yêu nước mà nói sự thật thì đều bị đàn áp. Hết người này đến lượt khác bị đối đãi tệ hại.

Nhiều sự việc cho thấy là trước khi phải thương lượng gì đó với Tây phương, nhà nước Việt Nam thường mở một cuộc đàn áp lớn, bắt giam cả lô người. Để rồi khi vào thương lượng, bị yêu cầu phải thả tù chính trị và cải thiện nhân quyền trong nước... họ sẽ “tỏ thiện chí” bằng cách thả mấy người bị bắt. Kết quả là nhờ vậy mà sẽ được “tưởng thưởng”. Màn này thường được diễn đi diễn lại và đạt kết quả, giúp Việt Nam được Mỹ mở rào cản cho gia nhập WTO, đạt được nhiều thoả thuận thương mại với Mỹ.

Điều này thật chẳng khác nào hành hung đày đọa dã man chính con đẻ của mình để mè nheo hàng xóm.

Thời tôi còn bé xíu, gần nhà tôi có ông láng giềng nghiện rượu có tật hay đánh đập con cái dã man. Nghe lũ trẻ của ông ta kêu khóc, cha mẹ ở các nhà xung quanh sốt ruột quá phải chạy sang can. Có người còn nài nỉ ông đừng đánh con ông nữa, họ sẽ mua rượu ông uống. Từ đó, cứ hễ thèm rượu thì ông hàng xóm lại mang con ra đánh đập. Chuyện bi hài này hiện đang được phóng lớn lên kích thước lãnh đạo cả nước Việt Nam. Đọa đày hành hạ người dân của chính đất nước mình để để có chuyện thương lượng trả giá với quốc tế.

Nước Mỹ không phải là mẹ ruột mà chỉ là “mẹ nuôi” của hàng trăm triệu đứa con lạc loài từ hàng trăm nòi giống khác nhau, trong đó có dân gốc Việt. Vậy mà bà mẹ nuôi ấy đã cưu mang và thương yêu các con dù không phải là ruột rà của bà.

Mỗi khi xảy ra điều gì bất công với dân Việt trong nước thì người Việt hải ngoại thường hô hào và kêu gọi "mẹ nuôi Mỹ" giúp đỡ. Nhưng dù mẹ nuôi Mỹ có tốt bụng, và những đứa con Việt Nam sống xa quê hương có "xót ruột" cho đồng bào trong nước mà hô hào, biểu tình đòi hỏi thì cũng vẫn không đủ.

Chính người dân Việt trong nước phải tự ý thức mà đấu tranh cho nhu cầu và quyền lợi chính đáng của họ.

***

Hôm Micheal Jackson chết, chỉ vài ngày rất nhanh sau đó, chưa thấy báo chí Mỹ đăng tải hình ảnh dân Mỹ khóc... thì đã có một bài viết "Mưa và nước mắt trong buổi tưởng niệm Micheal tại Việt Nam," với khá nhiều hình ảnh các em Việt Nam khóc lóc, bưng hình, đốt nến, kéo đi thành đoàn dài... Y như một đám tang lớn được chính thức tổ chức cho Micheal Jackson tại công viên Thống Nhất Hà Nội.

Là ông hoàng nhạc Rock, Micheal Jackson đáng được nhớ đến cho những đóng góp xuất sắc của ông. Nhưng hình ảnh các em bé Việt bị bắt đi tập họp ôm nhau khóc Micheal Jackson chỉ là trò dựng cảnh, đóng kịch, để chụp hình lòe thiên hạ, chứ chẳng thật chút nào.

Phải chăng báo chí người lớn tại Việt Nam cần màn khóc giả này để lấp liếm đủ thứ chuyện thật sự đáng khóc:

- Trung Quốc xây đập chận nước ở thượng nguồn sông Cửu Long. Vựa lúa miền Nam ở đồng bằng Cửu Long phía hạ nguồn đang bị đe dọa tiêu vong. Lúa má, mùa màng, lưới cá dân miền Nam rồi sẽ ra sao?

- Trung Quốc sang Việt Nam khai thác quặng Bô-Xít ở Tây Nguyên sẽ gây thiệt hại nặng nề đến môi sinh. Hàng trăm công trình xây dựng căn bản tại Việt Nam, kể cả con đường huyết mạch nhất của đất nước, đang được giao cho nhà thầu Trung Quốc. Báo Việt Nam chính thức loan tin có 35,000 công nhân Trung Quốc đã chính thức vào Việt Nam. Thực tế không kiểm soát nổi có thể cả trăm ngàn. Họ đang thiết lập ngay trong nội địa Việt Nam nhiều căn cứ, lãnh địa.

- Lãnh thổ Việt Nam, cả đất đai lẫn biển cả đang bị mang dâng cho Trung Quốc. Gần đây nhất, ngư dân Việt Nam bị Trung Quốc bắt giữ, thuyền cá dân Việt bị “tầu lạ” húc chìm, không thấy nhà nước nào lên tiếng. Trong khi ấy dân biểu tình đòi bảo vệ đất nước thì bị dẹp bỏ, bắt bớ.

"First class society is built only by first class citizens." Một xã hội, một đất nước hảo hạng phải được xây dựng và bảo vệ bằng những công dân hảo hạng. Điều đó hầu như là chân lý trong lịch sử nhân loại.

Nhưng một đất nước sẽ không thể nào sống còn, cường thịnh nếu mọi cố gắng từ nhân dân đều bị chính cái chính phủ của họ dập tắt. Nếu không có sự tự nỗ lực từ phía chính phủ thì dù người dân mọn, dân-hoàn-chỉnh, hay dân-hảo-hạng có cố gắng bao nhiêu cũng bằng thừa.

Winston Churchill, một vị lãnh đạo tài ba của thế giới đã căn dặn hậu thế rằng, "The healthy citizens are the greatest asset of any country can have."

Phải quý dân và vì dân mới bảo vệ được biên cương, dân tộc, và tài nguyên. Không bất cứ một cá nhân nào, dù là tài thánh, có thể cứu được đất nước chúng ta nếu lãnh đạo đất nước chỉ dùng dân như một thứ "con tin", như miếng mồi, để mua lấy quyền lực cho họ.

Khi tôi viết bài này, có tin Thượng nghị sĩ Jim Webb, chủ tịch Uỷ Ban Đông Á-Thái Bình Dương của Thượng Viện Hoa Kỳ đang viếng thăm các nước trong vùng Đông Nam Á: Miến Điện, Thái Lan, Lào, Việt và Cambuchia để chuẩn bị một số dự án cho tương lai. TNS Jim Webb đã hội kiến tổng thống độc tài Miến Điện Than Shwe. Hai vấn đề được nêu ra là xin trả tự do cho cựu chiến binh Yettaw và Aung San Suu Kyi.

TNS Jim Webb đã được chấp thuận giải cứu Yettaw, và được đồng ý một cuộc gặp gở thăm hỏi vị nữ anh hùng đấu tranh cho dân chủ Miến Điện Aung San Suu Kyi. Cựu chiến binh Yettaw sẽ được mang ra khỏi Miến Điện sáng chu nhật 16-08.

Thượng nghị sĩ Jim Webb vốn rất thân thiện và có nhiều kỷ niệm với Việt Nam đặc biệt vùng đất cũng như người dân xứ Quảng (cũng là xứ sở của số ngư dân đang bị Trung Quốc bắt giam). Nhưng sự cố gắng của TNS Jim Webb nói riêng và Hoa Kỳ nói chung cũng sẽ chỉ kết quả nếu có sự nỗ lực thật sự từ phía người dân và chính quyền Việt Nam.

Liệu đến bao giờ nước Việt mới có được một chính quyền biết kết hợp với sức mạnh dân tộc để tự cứu chính mình?

Anne Khánh Vân

"Dream House" và Khúc Sông Thứ 13

Anne Khánh Vân

Sinh năm 1974 tại Saigon, tốt nghiệp tài chính kinh tế tại Pháp, Anne Khánh Vân hiện sống và làm việc cho AECOM International Development. Cô là tác giả đã nhận giải Chung Kết Tác Giả Tác Phẩm Viết Về Nước Mỹ 2007 với bài viết "Duyên nợ với nước Mỹ", tự truyện kể về ông bố từng được người Mỹ nhận làm con nuôi từ thời còn nhỏ, mà suốt 50 năm thăng trầm, cả nhà vẫn cứ hụt mãi giấc mơ tới nước Mỹ. Khi biết bài viết vào danh sách chung kết, tác giả đã lập tức vận động khắp nơi và chỉ trong 10 ngày đã hoàn tất mọi giấy tờ đưa được ba má từ Việt Nam qua Mỹ theo thủ tục khẩn cấp để kịp dự họp mặt phát giải thưởng Việt Báo. Bài viết mới của Khánh Vân kể chuyện về ngôi nhà đầu tiên của cô trên đất Mỹ. Chúc mừng Khánh Vân.

***

Từ khoảng giữa năm 2008, khi các dấu hiệu kinh tế suy thoái ngày càng hiện rõ, số lượng nhà bị rao bán cũng ngày càng gia tăng. Dĩ nhiên, giá nhà đã bị xụt đáng kể so với thời điểm kinh tế thịnh vượng. Nhiều người bị mất việc làm; thu nhập giảm sút, không còn khả năng trả tiền góp hàng tháng như trước; họ phải bán nhà.

Làm chủ chỉ một căn nhà mà bị mất việc thì... "xiểng niểng" vừa vừa. Làm chủ...nhiều hơn một căn -căn ở, mấy căn khác cho thuê- mà những người thuê nhà cũng gặp lúc khó khăn phải dọn đi thì chủ nhà sẽ rất dễ mắc chứng "viêm màng túi" - như chú Tân Ngố khi chuyện trò với nhóm Việt Bút đã diễn tả cảnh "túi" (tiền) bị sạch bách sạch bơ vì không còn thu nhập. "Ngồi ngáp ruồi chờ hoài," vẫn lời chú Tân Ngố, mà hổng có ai khác đến thuê dùm nhà thì chứng "viêm màng túi" sẽ ngày càng trầm trọng.

Những chủ nhà mà túi bị "lủng" luôn chứ không chỉ "viêm" thôi: thiếu ngân hàng tiền góp từ nhiều tháng, có khi hơn cả năm... thì khi ngân hàng sẽ đến "mời" chủ nhà đi và "tịch thu" (foreclose) nhà. Ngân hàng sẽ trở thành chủ (bank-owned) của những ngôi nhà tịch thu (foreclosure) này. Phần đông bên trong những ngôi nhà "foreclosure" ít nhiều bị hư hại và máy móc tiện nghi bị tháo đi vì chủ nhà bị dọn đi trong tâm trạng "không vui." Nhà foreclosure sẽ được bán dưới dạng "as is - as seen" có nghĩa là thấy sao mua vậy. Chính vì tình trạng ngôi nhà không được "lành lặn" cho lắm nên chúng thường được bán với giá tương đối rẻ.

Khủng hoảng kinh tế kéo dài, số lượng nhà tịch thu mỗi ngày mỗi tăng. Ngân hàng không muốn (và cũng không thể) ôm quá nhiều nhà tịch thu nên đành phải bán tống bán tháo. Vì vậy, giá nhà foreclosure có khi còn ít hơn khoản nợ của chủ nhà đang còn nợ ngân hàng và thấp hơn rất nhiều so với giá thị trường trước đây, khi nền kinh tế còn tiến triển bình thường.

Cái rủi của người này đôi lúc lại là cái may của người khác. Đây là cơ hội rất tốt cho những ai muốn kinh doanh; hoặc những ai còn "homeless"... chưa có nhà (như KV) và có chút ít tiền tiết kiệm muốn tập tành (cũng bày đặt) sở hữu một ngôi nhà như người ta cho... oai.

KV bắt đầu bằng chọn một chuyên viên bất động sản (Realtor) và đưa cho người Realtor những "đòi hỏi" của mình. Nói "đòi hỏi" nghe hơi..."ghê", chứ chúng chỉ là những tiêu chuẩn nhằm giúp gạn lọc ra những ngôi nhà hiệp đủ các điều kiện của KV: Ví dụ nhà nằm trong các thành phố như Alexandria, Arlington thuộc tiểu bang VA; nhà trong khoảng giá KV có thể gánh nỗi (tối đa $300 ngàn chẳng hạn) với sự đồng ý (pre-approve) của ngân hàng sẽ cho KV mượn; độ tuổi không quá 10 năm; loại nhà phố san sát nhau (Townhouse)...

KV có thể sơn phết, đóng đinh, thay bóng đèn, hoặc nhổ cỏ... Nói chung chỉ những việc nho nhỏ, nhè nhẹ; những việc lớn hơn, nặng hơn thì KV chịu... thua; vì vậy mà không dám mua nhà quá cũ. Nhà được nằm trong khu mình thích mà "già" quá, lỡ nửa đêm trần nhà sụp xuống cái rầm thì có nước chết...dở. Nhưng nhà trong khoảng giá đưa ra và lại còn nằm trong những khu KV thích thì khó có được nhà mới và được bán bởi chủ nhà. Chỉ những ngôi nhà thuộc loại "foreclosure" do ngân hàng bán (bank-owned) thì mới có thể hiệp đủ các điều kiện của KV. Nghèo mà ham! Hihi

Thế là KV chọn đi xem những ngôi nhà "foreclosure" được xây từ khoảng năm 2000 trở về đây. Bên cạnh việc "ngắm nghía" xem ngôi nhà có... "cảm tình" không, KV cũng chú ý xem ngôi nhà ấy có gần trường học, bệnh viện, phố chợ, trạm metro/bus, hay trục lộ lớn nào không; khu ấy có an ninh; dân cư sống ra sao...

* Mua nhà “short sale”

Ngôi nhà Khánh Vân mua thuộc "short sale" - khác với "foreclosure" một chút. Có nghĩa chủ nhà cũng đã lâm vào tình trạng không thể trả nổi tiền góp hàng tháng nhưng ngôi nhà chưa bị ngân hàng tịch thu. Chủ nhà thương lượng với ngân hàng sẽ đứng ra bán nhà để trả nợ ngân hàng nhưng sẽ phải bán với giá của thị trường hiện tại. Có nghĩa căn nhà bị mất giá rất nhiều; số tiền bán nhà sẽ không đủ trả số tiền đang còn nợ. Ngân hàng phải chấp thuận giá đó và đồng ý "tha" cho chủ nhà khoảng nợ chênh lệch thì căn nhà mới được bán.

Thông thường, rất ít người muốn mua nhà "short sale" vì ngoài lý do bên trong nhà có thể ít nhiều bị hư hại, phải sửa sang lại mới ở được, mọi thủ tục giấy tờ còn tương đối lâu. Thời gian đợi ngân hàng (Lender) của chủ nhà tính toán, xem xét,... để trả lời có đồng ý bán cho mình hay không phải tính bằng tháng chứ không phải tuần. Lâu lắm có thể 5, 6 tháng nếu chủ nhà có hai Lenders, vì hai ngân hàng chủ nợ này phải điều đình với nhau sẽ chia tiền vốn thu lại ra sao vì không bên nào muốn mình lỗ quá nhiều. Đến lúc có được trả lời của cả hai ngân hàng đồng ý bán, nếu lãi suất mượn tiền lúc bấy giờ xuống thấp hơn so với lãi suất ban đầu khi mình trả giá mua thì lợi quá; nhưng nếu nó tăng vọt lên thì sao?

Một chi tiết khác mà ngân hàng của chủ nhà cũng có thể xem xét khá kỹ đó là người mua này có liên hệ hay "thông đồng" gì với chủ nhà hay không. Có nhiều trường hợp, ví dụ chủ nhà chỉ mới mua ngôi nhà chừng vài năm, còn nợ ngân hàng khoảng $600 ngàn. Do tình hình kinh tế suy thoái nên giá nhà xuống còn chỉ $300 ngàn. Chủ nhà này có thể nhờ một người thân nào đó đứng ra (đóng vai là một người lạ) mua dùm căn nhà (dưới dạng short sale) với giá thị trường hiện tại, có nghĩa chỉ khoảng $300 ngàn. Nếu ngân hàng không tìm hiểu kỹ và chấp nhận bán giá $300 ngàn thì ngân hàng sẽ chịu mất $300 ngàn và chủ nhà sẽ lợi được $300 ngàn (thay vì chủ nhà còn nợ $600 ngàn thì bây giờ sẽ chỉ nợ $300 ngàn thôi). Cách "mánh mung" để "gạt" ngân hàng giảm nợ này đã bị khám phá nên ngân hàng xem xét mọi thứ kỹ lưỡng hơn, vì vậy mà mọi thủ tục giấy tờ khi mua "short sale" lâu lắc hơn.

KV thì hổng có gì gấp nên có thể kiên nhẫn đợi, chỉ ngại là người chuyên viên bất động sản phải đợi lâu vì không phải realtor nào cũng chịu làm việc với những vụ mua bán "foreclosure" và "short sale" vì họ không muốn phải đợi quá lâu mới được nhận tiền huê hồng (commission) cũng chính là lương của họ. KV hên nên gặp được người Realtor cũng khá "chịu khó”. KV hụt mua 2 căn "foreclosure" đầu tiên. Hụt mà hên. Vì căn thứ 3 "short sale" này tình trạng bên trong nhà "hoàn hảo" hơn cả. Nhà không hư hại gì vì chủ nhà là người đứng ra bán và họ cần người đến mua để "cứu" họ "thoát nợ" ngân hàng, nên họ gìn giữ tình trạng căn nhà.

Thật ra thì lần đầu tiên đến xem, nhìn căn nhà... thật là "khủng hoảng". Ngôi nhà được xây năm 2006 nên nhìn tương đối đẹp, và thoáng mát; khi vào trong vẫn còn nghe mùi nhà mới với kiểu xây tương đối hiện đại; nhưng không biết chủ nhà trang hoàng cái... giống gì trong nhà mà đinh, kim, vít... đóng đầy tường. Chuyện đó chưa... ghê. Đồ đạc..."bày binh bối trận" mới là đáng sợ. Đi xem vòng vòng trong nhà mà KV cứ thầm "cầu nguyện" chủ nhà sẽ dọn dẹp chùi rửa dùm. Nếu không, mình mà đồng ý mua căn nhà dưới dạng "thấy sao mua vậy" này thì chỉ nội việc đi nhổ và trám lổ mấy trăm cái đinh rồi thu dọn mọi thứ thì cũng đủ... "ná thở".

Hên quá, anh chị chủ nhà này thiệt... dễ thương. Họ có vẻ... thầm biết ơn người chịu mua căn nhà của họ vì đã "cứu" họ thoát số nợ chênh lệch (ít nhất cũng phải $450 ngàn). Hôm trở lại xem nhà trước khi chính thức ký giấy sang nhượng, căn nhà một trời một vực. Chủ nhà đã dọn sạch boong. Ngoài lớp thảm họ đã xài tương đối...kỹ, mọi thứ còn rất mới. Không bị... phá hoại phút chót. Nếu thí dụ phút chót nhà bị phá, tiền sửa chữa hơi nặng, KV có thể so sánh với hình chụp ban đầu lúc đi xem và lấy lý do đó hủy bỏ hợp đồng mua bán dù bản chất của hợp đồng mua bán này có là bán dưới dạng "as is - as seen". Nhưng "as is - as seen" mà mình chấp nhận là "as is - as seen" lúc đi xem và đồng ý mua; chứ không phải sau khi mình đã đồng ý mua và nhà bị phá hoại thêm mà mình vẫn phải chịu mua "as is - as seen".

Chuyện mua nhà của KV tiến triển cũng khá nhanh. Hôm bắt đầu đi xem nhà, cách đây không đầy 2 tháng, KV cứ tưởng chỉ để biết thế nào là mua nhà ở Mỹ. Vì mua nhà không nên hấp tấp và nhất là không dễ gì tìm được ngôi nhà... mộng. Nhà phải...hợp nhãn và mình phải "in love" với căn nhà... thì mới có đủ... "can đảm" ký kết "tù... chung thân". Phải đi xem ít nhất 50 căn nhà và phải 6 tháng nữa họa may ra mọi việc mới đâu vào đó. Ngờ đâu mọi chuyện diễn ra rụp rụp rụp; làm KV vừa đi làm, vừa có lớp học, rồi phải cùng lúc tìm hiểu chuyện mua nhà, lo giấy tờ và lo bao nhiêu là thứ lỉnh kỉnh cho căn nhà... KV muốn... ngất ngư. KV chỉ đợi khoảng 3 tuần thì đã có trả lời của hai ngân hàng bên bán chấp thuận bán nhà cho KV. Sở dỉ KV không phải đợi 5, 6 tháng là vì trước KV vài tháng, có một người cũng đã trả giá mua, nhưng họ đợi không nổi nên bỏ đi. Khi KV vào mua thì mọi thủ tục định giá, điều tra và cách chia phần cho nhau ra sao, phía hai ngân hàng đã thuận ý nên họ xét duyệt mọi thứ nhanh chóng.

Lúc mới xây năm 2006 căn nhà này được hãng thầu bán hơn $500 ngàn. Giá trị của nó tăng lên vài chục ngàn trong năm đầu tiên 2007, nhưng khi sang năm 2008 thì, như tình hình chung của kinh tế, giá nhà bị chạy tọt xuống một cách thảm thương; KV mua chỉ nửa giá.

Trong tình trạng giá nhà cửa cứ rủ nhau xuống, những cây bản "For Sale" cứ mọc lên như nấm, thị trường địa ốc trở thành "Buyer's market" chứ không còn là "Seller's market"; có nghĩa vì số cung nhiều hơn cầu, nên giá thị trường thường là do người mua ứng định chứ không do người bán ra giá. Những người có đủ điều kiện công việc làm và tài chánh sẽ được người bán và các chuyên viên địa ốc "cưng" ơi là "cưng." Nhưng cũng đừng vì mình đang ở... "lợi thế", được "cưng" mà lạm dụng, bắt ép "đối phương" vì ai cũng cần có miếng ăn (KV tự nhủ). Mình cũng đã có thể nằm ở vị trí của những người bị mất việc, mất nhà...nếu mình sang Mỹ sớm hơn, có nhiều tiền sớm hơn, kinh doanh sớm hơn, "làm chủ" sớm hơn...

* Cứu vãn tình hình

Để giảm số lượng "nhà bán thiếu người mua", cùng lúc với việc cứu nguy tài chánh cho những ngân hàng bênm bờ vực phá sản, chính phủ đã khuyến khích người dân mua nhà, nhất là những ai chưa từng sở hữu nhà. Theo chương trình mượn tiền Loan FHA (Federal Housing Adminis-tration) người mua chỉ cần 3.5% tiền mặt trả trước (down payment), bất cần biết điểm tín dụng (credit score) thấp hay cao. Chỉ thế thôi cộng với hiện tại đang có công ăn việc làm với mức lương năm khoảng 1/4 hoặc 1/5 giá trị căn nhà (không có nợ nào khác) là có thể mượn được tiền mua ngôi nhà vừa khả năng.

Hôm 17 tháng 2, 2009, trong nghị quyết kích động kinh tế (Economic Stimulus Bill) Tổng tống Obama ký duyệt, có chương trình sẽ tặng lại $8,000 cho những người mua nhà lần đầu tiên, nếu họ mua nhà trong năm 2009 và phải giữ ngôi nhà ấy ít nhất 3 năm; một điều kiện nữa để được nhận lại $8,000 là độc thân thì thu nhập hàng năm cần phải dưới $75 ngàn; còn hai người cùng đứng tên nhà thì thu nhập hàng năm tổng cộng của cả hai phải dưới $150 ngàn. Cách cứu vãn tình hình "nhà bán thiếu người mua" này có vẻ hiệu nghiệm.

Theo báo USA Today ra ngày 29 tháng 4, 53% số lượng nhà được bán trong tháng 3 vừa qua là "nhờ" First Time Buyers "tiêu thụ", giúp nền kinh tế đang được dần hồi phục.

Như nhiều "First Time Buyers" hiệp đủ điều kiện đang đổ xô nhau đi mua nhà, KV cũng có thể "kể công" là mình đã góp phần nhỏ bé giúp cứu vãn tình hình kinh tế (hihi). Nhưng có lẽ phải "thành thật" "khai báo" là KV cũng đã "mê" cái "chiêu" được cho lại $8,000 mà đội ngủ kinh tế của TT Obama dùng để "dụ khị" First Time Buyers. Sao lại không mê. Có ai tự nhiên "tốt bụng" cho mình $8,000 ngon ơ như vậy đâu. Lãi tiền lời của KV chỉ 4.5% nhờ có điểm tín dụng cao cũng đã ít nhiều khuyến khích KV mượn tiền mua nhà. Dù vậy, trường hợp của KV chỉ một nhân sự và một đầu lương mà "dám" một mình đứng tên mua một căn nhà thiệt bự... thì cũng hơi gan. Nhưng phải có gan thì mới làm giàu được chứ. hihi. KV chỉ đùa thôi chứ thật sự là mấy tuần đầu khi suy nghĩ để quyết định có nên mua nhà bây giờ hay không, KV đã mém "sáng chói" cái đầu. Nằm đêm cứ vắt chân lên trán suy nghĩ...

KV tự nói với mình, mua được nhà mới, giá rẻ, địa điểm tốt... lại là ngôi nhà đầu tiên trong đời... thì cũng vui lắm; KV cứ được chúc mừng tới tấp... nhưng cái gì cũng có mặt trái của nó. Sở hữu một món đồ có giá trị càng lớn thì nỗi lo âu sẽ tỷ lệ thuận theo.

Hồi đó, mỗi tháng lãnh lương ra, sau khi trả hết mọi thứ chi phí, vẫn còn rủng rỉnh một túi tiền nặng chịch. Bây giờ, trả xong mọi chi phí hàng tháng cho căn nhà, cái túi nhẹ hìu. Phải cẩn thận trong từng chi tiêu. Phải tính toán xem có nên giảm đóng vào 401K, có nên giảm mua stock, có nên giảm du lịch, có nên giảm ăn tiệm, có nên giảm đi shopping... để có thể vừa có nhà, vừa tiếp tục được đi học bán thời gian, và cuộc sống không đến nổi túng thiếu. Nhưng cái đáng lo hơn cả đó là... nếu lỡ mất việc và mắc chứng "viêm màng túi" thì sao há?

Điều đầu tiên đến ngay trong suy nghĩ KV nếu mình lỡ mất việc đó là KV sẽ đi thẳng đến trường đăng ký học toàn thời gian. Hiện giờ chỉ học bán thời gian sau giờ làm việc nên học hoài không xong. Vì công việc đã tốt, nên việc học mất phần quan trọng tối ưu. Nếu lỡ mất việc thì KV sẽ đầu tư toàn bộ cho việc học. Sau đó có bằng cấp cao hơn, sẽ tìm được việc lương cao hơn, bù lại khoảng thời gian không làm ra tiền. Thay vì "Resumé" của mình bị "lủng" vì "mất việc" thì mình sẽ biến nó thành liên tục bằng việc học để lấy thêm bằng cấp. Khi đi phỏng vấn cho việc mới, trả lời như vậy nghe "bảnh" hơn là nói "gián đoạn đó là vì tui thất nghiệp ngồi nhà". Xong rồi KV sẽ đăng ký lãnh tiền thất nghiệp. Đó là tiền của chính mình chứ bộ. Đâu có gì phải mắc cỡ. Mình đã đóng cho chính phủ như bỏ heo hàng tháng đề phòng trường hợp mất việc. Bây giờ mình chỉ lấy tiền của "chính mình" ra dùng thôi mà. Mình không sử dụng quyền lợi của chính mình mới là dại à nghen. Một điểm lợi khác khi trở lại đi học toàn thời gian đó là, mình sẽ đủ điều kiện xin trợ giúp tài chánh đi học - Financial Aid vì không còn thu nhập income. Cùng thời gian đó mình sẽ tìm việc khác. Vậy rồi phải làm sao với căn nhà há? Thì sẽ tìm người cho "share" phòng. Còn "kẹt" quá thì cho thuê luôn nguyên căn và trở lại đời sống "homeless" ở cái khu chung cư cũ. KV đã làm những bài toán "thí dụ" nên yên bụng nhủ mình "Hổng sao đâu, cứ mạnh dạn tiến bước. Hãy bắt lấy thời điểm tốt này để mua một ngôi nhà."

* Nhà có mùi trứng ung, tường khô made in China

Khi đi xem nhà, KV có rủ một số bạn cùng đi. Đúng là chỉ hai con mắt, hai lổ tai, một lổ mũi, một cái đầu của mình thôi hổng thể thấy hết và nghĩ ra hết mọi thứ.

Một trong những căn nhà KV đi xem trong khu nhà đó có mùi hơi là lạ, nhưng KV chỉ giản dị nghĩ chắc vì chủ nhà có... mùi đặc biệt hoặc do họ ăn ở không được vệ sinh nên nhà có mùi. Nhưng khu nhà này chỉ mới được xây trong năm 2006 thôi mà, sao lại có mùi nằng nặng như trứng ung. Thế là khi ra về, anh bạn đã lẳng lặng tìm hiểu vì sao nhà có mùi giống trứng ung. Anh ta lên Net và gõ "rotten-egg" thì... ôi thôi, hàng trăm ngàn bài viết trên khắp báo chí, tivi, đài, với đủ loại ngôn ngữ... đang nói về "thảm trạng" "Chinese Drywall" - "Tường khô" made in China.

Tường khô dùng làm vách nhà được sản xuất từ phó sản của than trong lòng đất (tro bay) có tính chống cháy cao. Thay vì phải khử sulfur (lưu huỳnh) trước khi dùng sản xuất tường khô, các nhà sản xuất Trung Quốc không khử sulfur mà xịt vào đấy những hóa chất có khả năng át mùi sulfur và chống mốc (theo phân tích của các chuyên gia). Những phản ứng hóa học và các thành phần hóa học có sẵn bên trong tường khô khiến chúng toát ra mùi trứng ung và làm hoen ố các loại nữ trang, vàng bạc. Các dây đồng thép trong các máy móc trong nhà như máy lạnh, đường dây điện và các ống nước, và những vật liệu bằng kim loại khác... bị ăn mòn, rỉ đen trong thời gian thật ngắn. Người ở trong nhà thì ngã bệnh.

Giáo Sư Patricia Williams tại trường đại học New Orleans cho biết đã xác nhận được ở "tường khô made in China" một số độc tố như carbon disulfide, hydro sulfide, sulfuric acid, sulfide dioxide. Theo Trung Tâm Phòng Chống Bệnh (CDC), tiếp cận lâu ngày với các hóa chất (Sulfur và gốc Sulfur) ấy đưa đến khó thở, tức ngực, có thể chết.

Hàng trăm chủ nhà đang dỡ khóc dỡ cười vì "ngôi nhà mộng" của họ đang trở thành ác mộng. Cứ hễ về nhà là cảm thấy nhức đầu, cay mắt, nhảy mũi, mệt mõi vì trong nhà có mùi thật khó chịu như trứng ung - chính là mùi sulfur. Con cái họ bị chảy máu cam, viêm soang mũi, ho hen... Nhiều người muốn ra thuê chung cư ở trong thời gian chờ có biện pháp giải quyết nhưng họ không có khả năng trả tiền nhà hai nơi; một số đã quyết định bỏ nhà vì sức khỏe vợ chồng con cái họ quan trọng hơn. Nhiều người khác đã kéo sập ngôi nhà xây bằng tường khô made in China để xây lại bằng tường khô đạt tiêu chuẩn. Một số nhà đang được các hãng thầu xây đền lại.

Tường khô sản xuất từ Trung Quốc bắt đầu được chậm rãi nhập sang Mỹ từ khoảng năm 1999-2000 nhưng tăng cao đáng kể trong những năm 2004-2006, khi hoạt động xây cất nhà mới bùng nổ ở Florida và nhất là số nhà tái thiết sau cơn bão Katrina. Vật liệu trong nước thiếu hụt, trong khi "tường khô" sản xuất tại Trung Quốc lại rẻ và dư. Hơn 500 triệu pound "tường khô" được nhập trong 4 năm bùng nổ của giá nhà đất. Tương đương với khoảng 100,000 ngôi nhà đã được xây cất bằng loại tường khô made in China này.

Ông Michael Foreman, giám đốc một cơ sở tham vấn, tin rằng chỉ trong 1 năm, số cư dân bị ảnh hưởng là khoảng 100,000. Theo phân tích của AP, trong năm 2006, khoảng 34 ngàn nhà mới đã được xây bằng tường khô Trung Quốc, diện tích trung bình mỗi nhà là 2,000 feet vuông.

Hiện nay loại Tường Khô này đang bị cấm nhập vào Mỹ. Các cơ quan bảo vệ người tiêu dùng và thẩm quyền y tế từ các tiểu bang Florida, Louisiana, Virginia, North Carolina và Washington đang điều tra kỹ hơn các phân tố hóa học và khả năng đe dọa tính mạng.

Người tiêu dùng bày tỏ cảm tưởng của họ trên các blog nói về hàng "made in China" rằng các nhà sản xuất Trung Quốc ngày càng mất uy tín với thị trường thế giới về hàng hóa made in China chứa chất độc. Hết đồ chơi trẻ con, đồ trang trí nội thất, thực phẩm người, thực phẩm thú vật, kem đánh răng,... gần đây nhất là sữa em bé... rồi bữa nay đến tường khô... Còn gì khác chưa được khám phá? Cứ tình trạng này, nhìn thấy đồ "Made in China" ai cũng sẽ suy nghĩ kỹ lại dù giá có rẻ bao nhiêu!

Qua vài ngày xem tin tức và tìm hiểu tình hình "Chinese drywall"... KV tá hỏa tam tinh. Vì một trong những căn nhà KV đi xem trong khu đó có mùi y như... trứng ung nên KV bắt đầu "quíu". Trời ơi, có khi nào ngôi nhà mộng USA của mình lại "made in China" không? Chẳng lẽ mua nhà để vô đó ở rồi dần dà sinh bệnh và chết từ từ. KV hoảng đến độ tối ngủ nằm mơ thấy mình đi tháo từng miếng tường khô trong nhà ra để kiểm tra mặt trong xem chúng có nhãn hiệu gì, được sản xuất ở đâu... Dù nhà KV mua và một vài căn khác trong khu còn rất thơm mùi mới, nhưng căn nhà hôi kia đã làm cho KV vô cùng hoang mang. Mua được căn nhà này thì... "good deal" thật, nhưng không thể vì thấy lợi mà mờ mắt. Phải làm gì đó cụ thể trước khi ký giấy mua nó nếu không muốn phải đối phó với những nguy hại có tính đe dọa tính mạng sau này.

Thế là KV nhờ người Home Inspector trở lại để kiểm tra dùm. Anh ta đã dựa vào những hướng dẫn của sở y tế (Virginia Department of Health) để tìm những dấu hiệu của tường khô Trung Quốc. KV cũng đồng thời viết một lá thư gửi cho hãng thầu xây dựng đề nghị họ cho biết đã dùng loại tường khô nào. Một thầy giáo cũ dạy về Luật Kinh Doanh, Luật sư T. Gentile, đã góp ý hướng dẫn KV cần phải dùng... những từ ngữ gì với hãng thầu xây dựng để buộc họ phải chịu trách nhiệm về pháp luật nếu có bất trắc xảy ra trong tương lai.

Sau bao nhiêu ngày phập phồng lo âu, may quá, tường nhà KV "made in USA". Vậy là "Dream House" này "made in USA" chính hiệu.

* Cái vòng lẩn quẩn...

Như bao nhiêu chuyện khác trên đời này, KV đã có dịp nghiệm lại, ham muốn sở hữu một ngôi nhà cũng chỉ là một cái vòng lẩn quẩn của sự "tuân theo" thông lệ phong tục xã hội và gia đình... mà hình như ai cũng vướng phải. Kẻ chưa có thì muốn. Người đang ở trong thì lại muốn thoát ra. Đứng núi này, trông qua núi nọ. So sánh, chật vật, khổ sở...

Học xong, ra trường, có được công việc làm tương đối vững chắc, lương bỗng kha khá thì sẽ nghĩ đến việc thôi ở nhà thuê mà hãy nên sở hữu. Bắt đầu bằng một căn nhà chung cư (Condo); sau đó, sẽ chuyển sang một ngôi nhà phố (townhouse); rồi sau đó nữa sẽ là một ngôi nhà riêng (singlehouse) có đất đai vườn tược, trong khu phố sang trọng... Ngược lại, người sắp về hưu thì sẽ bán đi những ngôi nhà lớn để trở về điểm khởi đầu: thuê một căn chung cư vừa đủ ở. Họ sẽ không còn phải lo việc cắt cỏ, trồng cây, trả tiền điện, nước, gas, thuế nhà. Họ cũng sẽ chẳng phải lo tân trang, sửa chữa những thứ cũ kỹ trong nhà... vì chủ chung cư sẽ phải lo toàn bộ những thứ đó. Ở thuê một căn nhà chung cư, muốn đi chơi lúc nào thì cứ việc đóng cửa đi chơi, chẳng sợ bị người ta để ý nhà vắng chủ, phải người nhờ thỉnh thoảng ghé qua trông coi dùm...

Khánh Vân nhớ lại "Câu Chuyện Dòng Sông" (Siddhartha) của Hermann Hesse. Nhân vật chính trong chuyện là Siddhartha đã rời bỏ cha mẹ ra đi, sống đời sống tu sĩ Sa-Môn vì ông ham mê thần linh, các cuộc tế lễ, thiền quán, khổ hạnh... Ngay chính trong bước đi đầu đời, ông đã hạnh ngộ với Đức Phật. Nhưng sau thời gian dài tu học, ông nghĩ mình còn cần phải nếm trải mọi điều của người đời nữa thì mới có thể gọi là "đủ". Ông thử nghiệm ái tình với một phụ nữ diễm lệ Kamala, và trở nên thật dầy dặn kinh nghiệm trong sắc dục. Ông thử nghiệm buôn bán, kinh doanh và thành công rực rỡ trên thương trường.

Một ngày kia, mệt nhoài tỉnh thức sau những đêm say mèm vì ăn chơi, nhảy múa, hưởng lạc trong bạc tiền, nhung lụa... ông mở mắt nhìn trời đất, chim bay, cá lượn và nhớ lại những năm tháng tu học trong rừng; sống đời sống vô cùng giản dị, xa cách con người, xa cách mọi bon chen... Những gì ông đã sống qua không còn chỉ trên sách vở, trong các bài giảng; ông đã chứng nghiệm chúng bằng mắt, bằng tim, bằng cảm xúc... Cuối cùng ông quyết định đứng dậy, rủ bỏ tất cả. Ông lại một lần nữa ra đi. Ông trở lại dòng sông, bến đò, nơi mà từ đó ông đã đi vào cuộc sống vừa qua, cách đây hơn 20 năm. Ông đã phải chứng nghiệm sự tuyệt vọng để nhìn ra thánh ân. Ông đã phải phạm tội để sống lại. Ông đã phải ngủ say sưa để lại thức dậy cải lão hoàn đồng. Con đường ông đi như xoay tròn, xoắn ốc, trở về điểm khởi đầu. Ông đã ghê tởm cái đời sống vừa qua nên cảm thấy vô cùng khoan khoái như được giải thoát, tự do. Chính lúc ấy ông đã hiểu ra ý nghĩa của hạnh phúc - giờ đây ông mới thấy nó quý giá và quan trọng nhất trong kiếp sống làm người.

Ông xin người lái đò ở đó cho ông ở lại làm bạn, để hàng ngày, ông cũng "được"... làm người lái đò, được ngắm nhìn dòng sông, được lắng nghe nó, được học hỏi ở nó, được chuyện trò với nó... như chuyện trò với chính tinh khôn, thánh thiện tận đáy lòng mình, bản chất của con người khi sơ khai.

Cứ mỗi lần KV đọc lại "Câu Chuyện Dòng Sông" thì luôn thấy thêm được một cái gì đó thật mới, thật hay. KV hiểu rằng bản thân ngôi nhà KV vừa mua không tự nó làm KV hạnh phúc hơn hoặc hãnh diện về mình hơn. Ở căn hộ thuê của KV như hiện nay, KV cũng hàng ngày rất ư là hạnh phúc và luôn quý trọng tất cả những cố gắng mình đã đạt được. Tất cả phải chăng chỉ là cảm giác?! Mình hài lòng về điều ấy thì mình sẽ hạnh phúc dù những thứ ấy vô cùng khiêm tốn, giản dị. Còn nếu không bao giờ hài lòng về nó, không biết nhìn những thứ thật giá trị xung quanh để vui hưởng mà chỉ để tâm tìm kiếm những chấm nhỏ li ty không hay, không vui để làm mầm buồn tức, bất an... thì dù có sở hữu 10 ngôi nhà và hàng ngày về ở trong một lâu đài, trong lòng sẽ vẫn trống trải, nghèo nàn, sầu khổ.

3 nghệ thuật siêu quần của Siddhartha trong "Câu Chuyện Dòng Sông" là: Suy tư, chờ đợi và nhịn đói. Ông giải thích vì sao cả 3, khi kết hợp hài hòa với nhau sẽ trở nên siêu quần rằng: Khi ta không có gì để ăn thì nhịn đói là việc làm khôn ngoan nhất. Ta sẽ không bị cơn đói, cơn thèm muốn "điều khiển". Ta có thể chờ đợi một cách bình thản. Ta sẽ không vội vàng, không thiếu thốn. Và KV đã hiểu, "đói" mà ông đề cập đến ở đây không giới hạn trong thức ăn, thức uống mà là toàn bộ các loại đói...

KV sẽ chăm chút cho ngôi nhà đầu tiên này để biến nó trở thành một ngôi nhà dễ thương, ấm cúng. Nhưng lỡ ví dụ một ngày kia KV không còn nhà nữa, cũng sẽ không có sao. Như nền kinh tế, một chu kỳ mới khác sẽ lại được bắt đầu.

* Khúc sông thứ... 13

Cũng bắt chước ông Siddhartha, KV ra sông ngắm nhìn dòng sông và nhìn đáy lòng mình. Khánh Vân ôn lại những chặng đường mình đã đi qua với bao khó khăn, thử thách,...

KV nhớ lại từng ngôi nhà mình đã từng trú ẩn. Thụt lùi về ngày KV chào đời.... Một, hai, ba, bốn... Ôi chu choa, không ngờ lần dọn nhà này sẽ là lần thứ...13. Đối với KV, con số 13 là con số vô cùng hên. KV rời Việt Nam ngày 13. KV thực hiện được giấc mơ giúp ba mẹ có Visa đi thăm nước Mỹ vào ngày 13. Khúc sông thứ 13 này đã đưa KV đến ngôi nhà mộng Dream House. Và biết đâu ngày ba mẹ Hai Lúa của KV sang Mỹ đoàn tụ với KV cũng sẽ là một ngày 13 nào đó...

Hôm nọ, đang đi lang thang ở Home Depot chọn thảm làm sàn nhà thì có một chị người "Xì...pa...nit" đến chào và lọng cọng nói tiếng Anh rằng nếu KV cần người thay thảm, chồng chị ta có thể làm với giá rẻ... Rồi chị chìa cho KV một tấm business card của chồng chị. KV khựng lại và suy nghĩ, "Cái này hình như là một hình thức "ăn cắp" khách hàng của Home Depot. Trái luật rồi đó chị ơi. Coi chừng người ta theo dõi và tóm chị đó." Nhưng thấy thương chị ấy làm sao. Chị đang mang thai chắc cũng phải 5, 6 tháng và có một đứa con nhỏ khoảng 3 tuổi đang chạy lanh quanh gần chỗ chị và KV đứng nói chuyện. Cái cách chị "marketing" giúp chồng tìm khách hàng này thiệt đáng yêu, đáng quý. Chiều tối khi chồng chị lem luốc đi làm về, chắc chị ấy sẽ khoe, "Hôm nay em có tìm được thêm cho anh một khách hàng. Hy vọng cô ta sẽ gọi anh đến thay thảm."

Bao nhiêu tiền tiết kiệm của KV, KV trút hết vô "down payment", nên "màng túi" của KV cũng sắp sửa "viêm"... Một số bạn bè đã lên tiếng sẽ đến giúp sơn nhà, thay thảm và lót sàn gỗ phụ. Có được nhiều bạn tốt như thế, KV rất vui, nhưng nhớ lại hình ảnh chị người Xì - tượng trưng cho nhiều cá nhân, nhiều gia đình và cả cái nước Mỹ đang lâm vào cảnh khủng hoảng kinh tế - KV không thể quyết định ôm hết mọi lợi ích vào cho riêng mình. KV đã may mắn được "good deal" khi mua căn nhà này. Xin cảm ơn cái may mắn, cảm ơn duyên lành; nhưng mình nhận được may mắn thì cũng phải biết chia lại may mắn thì may mắn của mình mới bền, mới có hậu và trong bụng mình sẽ vui nhiều hơn.

Nhưng không phải chỉ thế thôi, trên phương diện kinh tế, mỗi khi kinh tế khủng hoảng, người người bị mất việc làm, ai cũng có khuynh hướng tiêu xài bớt lại để dành dụm tiền lỡ có chuyện gì sẽ có tiền xoay sở. Người mất việc giảm tiêu xài đã đành. Người còn việc, vì thấy kinh tế xuống dốc mà giảm tiêu xài thì sẽ chẳng giúp nền kinh tế hồi phục mà còn làm nó mỗi ngày xuống dốc nặng hơn. Nếu không xài nhiều hơn được... thì ít ra cũng vẫn tiêu xài bình thường (hihi). Khi số cung và cầu tăng (hoặc không giảm) thì người mất việc mới có cơ hội tìm lại được việc khi các nhà sản xuất lại cần thêm nhân lực. Khi đó, chỉ số sản xuất của quốc gia sẽ tăng, số lượng tiền tệ lưu hành trong nước cũng sẽ gia tăng, nền kinh tế mới được phục hồi. Theo các kinh tế gia, 47% số lượng của tiêu dùng đóng góp vào nền kinh tế.

Đầu năm ngoái, Cựu Tổng Thồng Bush trước khi "nghỉ hưu" đã có một cử chỉ đẹp: gửi cho mỗi gia đình chúng ta một số tiền "tỷ lệ" với số người và thuế thu nhập trong gia đình của năm trước- để khuyến khích chúng ta hãy mạnh dạn đi mua hàng. Nhưng có lẽ đa số chúng ta chỉ cho món "quà" của TT Bush vào "tủ sắt" tiết kiệm, hoặc rút tiền mặt ra để dành trong tủ sắt ở nhà thay vì dùng nó đi shopping, nên đến mãi hôm nay, nền kinh tế vẫn... èo ọt. Đã hiểu chút đỉnh về kinh tế, KV làm khác một chút. Tự nhiên có người cho mình mấy trăm đồng biểu đi shopping, ngu gì hổng đi. KV sẽ đi liền! Không chỉ vậy, phải chờ 5, 6 tuần mới nhận được tờ ngân phiếu của TT Bush gửi về, ai mà chờ cho nổi; nên KV đã lấy tiền của những khoảng khác đi shopping xài tiến trước khi nhận. hihi

Khánh Vân mong nền kinh tế sẽ mau chóng được hồi phục và mọi người sẽ không còn bị chứng "viêm màng túi" nữa mà thay vào đó sẽ là một căn bệnh "đáng yêu" mới: "xệ đáy túi".

Xin cảm ơn cho thời gian, sự tận tụy, những lời chúc mừng, góp ý, sẻ chia kinh nghiệm, và niềm tin của tất cả thân hữu gần xa, nhất là những cô chú bác trong gia đình Việt Bút. Không quên cảm ơn chuyên viên bất động sản anh Nguyễn T. Hùng và anh inspector rất tốt bụng S. Friday,... Cũng mong chúc anh chị bán nhà cho Khánh Vân sẽ gặp nhiều may mắn trong tương lai.

Xin cảm ơn căn hộ nhỏ bé đã che nắng mưa cho KV bao nhiêu năm tháng qua. "Tao sẽ nhớ mày với biết bao kỷ niệm đáng yêu, đáng quý."

Nội ơi, con cũng muốn cảm ơn nội nữa. Nội đã luôn thương con, nhớ con và báo mộng cho con biết trước tất cả những sự kiện lớn trong đời mình.

Từng người chúng ta là những phần tử nhỏ bé trên dòng sông. Trực tiếp hay gián tiếp, mỗi người đóng một vai trò riêng biệt, quan trọng, bổ sung cho nhau, tạo nên một dòng chảy hài hòa, giúp mọi thứ trôi đi suông sẻ tốt đẹp, dù có những lúc bị vướng phải một viên đá, một nhánh cây... gây trầy sướt, chới với,... nhưng những chướng ngại vật trên dòng sông đã giúp cuộc đời thêm phong phú, ý nghĩa.

Chỉ nghĩ thế thôi, đủ mạnh mẽ, hạnh phúc...

Anne Khánh Vân

Một số Links nói về Nhà Foreclosure/Short-Sale, Nghị Quyết Kích Động Kinh Tế, Tường Khô made in China:

http://www.cnn.com/2009/POLITICS/02/13/stimulus/index.html

http://portal.hud.gov/portal/page?_pageid=73,1828027&_dad=portal&_schema=PORTAL

http://www.thechinesedrywalllawyer.com/

http://www.newsinferno.com/archives/5567

http://www.serpefirm.com/practice_areas/chinese-drywall-claims.cfm

http://www.azobuild.com/news.asp?newsID=6359